Quand l'identitat ven una preson

Per las personas trans, en França, cambiar de genre es un percors del combatent. Los protocòles fòrça estrictes daissan fòrça monde de caire. Ormonalizacion, operacion, esterilizacion pòdon èstre necessàrias per cambiar qualques mots suls papièrs d'identitat. A mai, la transfobia es totjorn pas reconeguda juridicament.

Lo tèrme de « transsexualisme » es estat creat en 1953 per Harry Benjamin, un endocrinològ american. Es estat lo primièr a diferenciar aquel concèpte del d'omosexualitat. Creèt atal una novèla patologia psiquiatrica, que foguèt puèi sonada tanben « disforia de genre ». Correspond al fait d'aver una identitat de genre, o identitat sexuala qu'es pas confòrma a son sèxe de naissença.

En 1979 foguèt dobèrt en França lo primièr protocòl de cambiament de sèxe. Implica un psiquiatre, un endocrinològ e un cirurgian. Es un protocòl plan definit que la màger part de las associacions de defensa de las personas trans jutjan tròp tampat. « Coma dins la fotografia, tre que cream un encastre, doblidam lo fait que seleccionaram pas çò qu'es fòra l'encastre », çò comenta lo sociològ Arnaud Alessandrin. « E çò que se va passar per la question del “ transsexualisme ” es que creèt un encastre e excluguèt, de fait, totes los que se reconeissián pas dins aquela definicion del transsexualisme coma patologia ».

La creacion d'aquel percors pel cambiament d'identitat es qualificat pel portal web trans txy.fr de « percors del combatent ». « Cada persona trans es unica dins çò qu'a viscut, lo biais que viu la transicion, çò que vòl venir », çò explica Julie Mazens, fondatritz d'aquel site Internet. E d'unas dintran pas dins las condicions estrictas especificadas pel protocòl. « I aguèt una multiplicacion dels percors, dels perfils, de las identitats que son irreductibles a la malautiá e a la psiquiatria », çò conta Arnaud Alessandrin.

Aparicion de tèrmes novèls

Dins las annadas 80, las associacions trans se dessolidarizèron doncas de las associacions medicalas. Dins las annadas 2000 lo movement « queer » (estranh), importat dels Estats-Units, arribèt en França. Recampa las personas transidentitàrias, omosexualas, fetichistas, travestidas... Aquel milita per la depsiquiatrizacion de la question trans. « De tèrmes novèls apareguèron, mens patologizants, mens psiquiatrizants. Lo concèpte de “ transsexualisme ” foguèt remplaçat pauc a pauc per de mots coma “ transidentitat ”, “ transgenre ”... », çò ditz Arnaud Alessandrin.

Mas aqueles tèrmes, se son reconeguts dins lo monde associatiu e intellectual, an pas d'existéncia juridica. Del meteis biais, lo protocòl francés reconeis sonque los òmes que vòlon venir de femnas o invèrsament. Mas balha pas cap de reconeissença a totes los que se sentisson entre dos o en defòra. Aquestes an doncas inventat de mots per se definir. I a los « unknown » (desconegut), los « queer », los « intersèxes » (veire glossari çai-jos)... « Es dificile per eles de trobar una plaça dins la societat actuala qu'a besonh de classificar lo mond en òme o en femna », çò comenta Julie Mazens.

Aquela binaritat es tanben fòrça criticada per las associacions trans. « L'idèa es la seguenta : a cadun un sèxe, unic, definitiu. Existís pas d'umanitat fòra las doas casas que semblarián constituir la majoritat. Lo vocabulari, la lenga son marcats pel sagèl de la binaritat. E es fòrça complicat de se nomenar autrament », çò ditz Arnaud Alessandrin. Per el, « fluidificar lo langatge poiriá tanben permetre de fluidificar l'identitat ». « Trobam de personas trans que desvolopan de concèptes novèls, de mots novèls, d'identitats novèlas per ensajar de s'extraire d'aquel encastre restrictiu ».

Reivindicacions

Las associacions an doncas mantunas reivindicacions. La primièra es la depsiquiatrizacion de la question trans. Vòlon que la transidentitat siá pas pus considerada coma una malautiá, a mai se las operacions de cambiament de sèxe contunhan d'èstre remborsadas. « Estre emprenhada es pas una malautiá, mas es remborsat per la securitat sociala », çò explica Arnaud Alessandrin.

Una autra de las demandas es l'assopliment de las proceduras de cambiament d'Estat civil. En França, i a pas de lei sus la question, sonque de jurisprudéncias. E segon l'endret ont viu la persona, las formalitats pòdon èstre fòrça dificilas per veire aparéisser « Sénher » o « Dòna » suls papièrs d'identitat. « A Bordèu, per cambiar d'Estat civil, cal forçadament èstre estat seguit per un psiquiatre que fa partida d'un protocòl. N'existisson sonque un a Bordèu, un a Lion, dos a París e un a Marselha », çò conta lo sociològ.

Lo protocòl de cambiament de sèxe exigís el que la persona siá estada « labellizada per una malautiá psiquiatrica », que seguisse un tractament ormonal e que siá estada operada en França. Cal saber que per far aquela operacion, l'esterilizacion es necessària. « Aquelas condicions son drasticas, limitan lo nombre de personas qu'accèptan de se far seguir dins aquel encastre », çò explica Arnaud Alessandrin. Per exemple, per 117 personas que se fan operar en França, n'i a 145 qu'o van far en Taïlanda ont es fòrça mai aisit.

Mas totes se vòlon pas forçadament far operar. D'unas personas trans desiran gardar lors organs e cambiar sonque lor Estat civil. « Lo percors pren pas en compte la diversitat », çò deplora lo sociològ. « La psiquiatria a creat un encastre que se voliá terapeutic, mas qu'es tant limitat que fin finala, lo monde fan tot autra causa que çò que volián en lo creant », çò ajusta Julie Mazens.

« Una utopia necessària »

Una autra reivindicacion es la reconeissença de la transfobia al nivèl juridic. « Aquò significariá que lo problèma, es pas èstre trans, mas èstre transfòbe », çò explica Arnaud Alessandrin. Se parla, dins la lei, de « discriminacion contra l'identitat sexuala ». Mas pel sociològ, « aquel tèrme vòl pas res dire ». Pren l'exemple de las corts europèas que reconéisson lo tèrme d'identitat de genre. « De tèrmes novèls, irreductibles a la question de transsexualisme son creats, mas França met de temps a los reconéisser », çò regreta.

Lo camin per la reconeissença de la transidentitat es encara long. « François Dubet parla de l'escòla en disent que l'ideal d'egalitat de l'astrada es una utopia necessària », çò conclutz. « Pensi que las reivindicacions que pòrta la comunautat trans son tanben d'utopias necessàrias. Sabèm plan qu'i a pauc de possibilitats per qu'a tèrme cort, se realizan talas coma son exprimidas. Mas per permetre a las personas trans d'aver una vida vidabla, cal contunhar de voler aténher aquel ideal de “ queerizacion ”. Cal contunhar a trabalhar las nòrmas per i poder lotjar las populacions que, tradicionalament, ne son exclusas ».

Glossari

Cisgenre : persona que son genre, dins una vision binària del monde, es relativament en adeqüacion amb lo ròtle social esperat en foncion de son assignacion de sèxe a la naissença.

Intersexuacion / Intersexualitat (ambigüitat sexuala) : estat d'un èstre uman que sos organs genitals son malaisits o impossibles a definir coma mascles o coma femalas segon los estandards costumièrs.

Trans : forma corta per transgenre o eventualament transidentitari.

Transgenre : personas que lor genre – l'identitat psiquica e sociala ligada als concèptes d'òme e de femna – es en conflicte amb lor sèxe biologic.

Transidentitat : fait d'aver una identitat de genre opausada a son sèxe fisic de naissença.

Transicion : percors medical mai o mens oficial seguit per una persona transgenre per se feminizar o se masculinizar (presa d'ormònas, ortofonia, intervencions cirurgicalas...).

Travestiment : acte que consistís a portar los vestits associats en general a un autre genre sexual dins una societat donada. Una persona travestida pòt èstre o pas una persona transidentitària.

Sorsa : txy.fr

Un portal web per sortir de l'invisibilitat

« La memòria trans es invisibla. Avèm de dificultats a nos far passar las informacions entre las generacions », çò deplora Julie Mazens. Per i remediar, a creat fa qualques annadas lo portal web txy.fr, especializat dins la question trans. A per tòca d'ajudar las personas pertocadas a partejar lors experiéncias e a informar suls subjèctes totes los que se poirián pausar de questions.

« Ai viscut aquò un pauc d'escondons », çò testimònia Ambre, transgenre. « Mas l'arribada d'Internet m'a permés d'o dire, d'escambiar. M'a menada a far de causidas e a aver enveja d'o mostrar ». Una victòria, coma mantunas autras, que Julie Mazens se ne pòt felicitar.

Julie Mazens, fondatritz de txy.fr, conta l'istòria de la creacion d'aquel site Internet :

Es lo veïcul de deman

Economic, ecologic, bon per la santat, lo velò es de mai en mai utilizat pels desplaçaments en vila.

Es un biais de se desplaçar economic, ecologic e esportiu. L’usatge de la bicicleta es en aumentacion dempuèi qualques annadas dins mai d’una vila. A Lion, es estat multiplicat per tres en uèit ans, a Bordèu passèt de 3 a 8 % dels desplaçaments entre 2000 e 2010.

Aquel interès creissent se pòt aisidament explicar. Una bicicleta còsta quicòm coma 150 euros per an se comptam a l’encòp la crompa e l’entreten. Es pas polluenta e las infrastructuras pels velòs son mai aisidas a metre en plaça que las per las veituras. A mai, fariá economisar cada an 5,6 miliards d’euros en despensas de santat.

Politicas d'incitacion

Mas l’aumentacion de l’utilizacion d’aquel mòde de transpòrt es pas repartida d’un biais equitable. Dins d’unas vilas coma Estrasborg, son per exemple 15 % dels trajèctes que son faits a bicicleta, quand a Marselha son sonque 1 %. Perqué de talas diferéncias ? L’acapçament de las vias, l’ofèrta de possibilitats d’estacionament, la mesa a disposicion de velòs en liure servici son de factors decisius dins la practica dels usatgièrs.

Dempuèi 2006, l’Estat francés cèrca a encoratjar lo desvolopament del transpòrt a bicicleta. Creèt lo pòste de coordinator interministerial pel desvolopament de l’usatge del velò per ligar amassa los diferents actors e renfortir lor mobilizacion comuna. Dispausa d’un budgèt pròpri per encoratjar la practica, sostenir las activitats dels actors del sector, realizar d’estudis, organizar d’accions de comunicacion e de promocion e produire fichas e documents tecnics.

En 2011, lo ministre encargat dels transpòrts presentèt lo Plan nacional velò, qu’identifica las accions prioritàrias de menar. E en junh passat, lo Comitat de pilotatge per l’elaboracion del plan nacional d’accion « mobilitats activas » s’acampèt pel primièr còp. A per mira, entre autres, de promòure la marcha e la bicicleta coma biais de se desplaçar.

Adaptar l’urbanisme

Las politicas menadas per las collectivitats an una granda influéncia dins lo desvolopament de l’utilizacion del velò. D’efièit, una de las primièras causas a far es d’acapçar l’espaci per favorizar aquel usatge. La continuitat de las pistas ciclablas, los « sedaces velòs » que permeton als ciclistas de se posicionar davant las veituras als lums de senhalizacion, los fuòcs diferits que lor permeton de desmarrar davant las autòs, los dobles sens especials per las bicicletas son d’acapçaments que favorizan aquel mòde de transpòrt. Lo « virar a dreta », novetat de 2012, permet als ciclistes de virar a dreta quand lo fuòc es roge, se respèctan la prioritat dels pedons.

Mas en mai de la circulacion se pausa la question de l’estacionament. Es fòrça importanta en causa del nombre de raubaments fòrça naut. A l’ora d’ara, son mai de 1000 bicicletas que son raubadas cada jorn sul territòri francés. Es doncas primordial pels usatgièrs de las poder estacar aisidament. En 2008, las vilas mai pertocadas per la question prepausavan sonque 3 a 4 plaças d’estacionament de velòs per 100 personas. Demòra doncas encara de camin.

A mai, la question se pausa del parcatge de las bicicletas dins los lòtjaments collectius o suls luòcs de trabalh. Dempuèi 2012, los abitats collectius o los bastiments coma los burèus e los comèrcis qu’an un parcatge devon preveire un local pels velòs. Dins los lòtjaments ancians, de mesuras son presas. A Lion, an transformat una anciana lòtja de gardiana en local a velòs. A Naoned, an fait gerir de tals locals per un arrendaire social. Mas i a encara fòrça trabalh de far, e una de las proposicions del Plan nacional velò de 2011 es d’instituir un crèdit d’impòst per ajudar los proprietaris de bastiments existents a realizar d’estacionaments securizats.

Incitar e comunicar

D’autras mesuras fiscalas son preconizadas per aquel tèxte. Una indemnitat quilometrica non impausabla especifica als trajèctes trabalh-domicili faits en bicicleta, una TVA redusida per las reparacions, un crèdit d’impòst per la crompa d’un velò a assisténcia electrica... Ja, dempuèi 2009, los emplegaires prenon en carga la mitat dels abonaments dels salariats alprès de servicis de locacion de bicicleta sul camin entre l’ostal e lo trabalh.

En mai de tot çò que pertòca l’acapçament, lo Plan velò insistís sus la question de la comunicacion. Parla d’ « afirmacion publica de sos atots [del velò] per tots ». La reconeissença publica de la bicicleta seriá « sul bon camin... alprès d’unas categorias mas pas pro dins la populacion en general ». Cal per exemple ensenhar la practica de la bicicleta tre l’escòla primària, encoratjar lo desvolopament de velò-escòlas per totes, incitar de personalitats a utilizar aquel mejan de transpòrt...

Mas favorizar l’usatge del velò es quicòm que se sosca en ligam amb los autres mòdes de desplaçament. Cal pensar a l’articular amb los transpòrts collectius. Cal per exemple preveire de possibilitats d’estacionament per las bicicletas a proximitat de las garas o de las estacions de tram e d’autobús. L’idèa, coma o ditz lo Plan nacional velò, es de « passar d’un urbanisme indiferent o ostil a la bicicleta (...) a un urbanisme favorable », mas al dintre d’una reflexion mai granda sul desvolopament dels transpòrts e la mobilitat durabla.

Lo marcatge bicycode
Lo marcatge bicycode es un marcatge preventiu dels velòs contra lo raubament. Un numèro unic es engravat sus la bicicleta. Lo ciclista recep un passapòrt velò amb aquela immatriculacion e un mot de passa. Las informacions son dintradas dins una basa de donada securizada. Atal, en cas de raubament, lo velò pòt èstre restituit a son proprietari se
la polícia lo retròba.
Inf. : www.bicycode.org

A Tolosa, lo velò a son ostal

La Maison du Vélo de Tolosa es una estructura que fedèra las iniciativas a l’entorn de la bicicleta. Fa de locacion, de formacion, de sensibilizacion...

Sylvain Boux, director d’aquela estructura originala, ne nos ditz un pauc mai :

Vòl penalizar lo client per abolir la prostitucion

La deputada Maud Olivier vòl que la crompa de servicis sexuals siá considerada coma un delicte.

Lo 17 de setembre, la deputada PS Maud Olivier presentèt a sos collègas sòcis de la Delegacion al
dret de las femnas de l’Assemblada nacionala un rapòrt sul renfortiment de la luta contra lo sistèma prostitucional. Amb aquel tèxte, vòl « sostraire la sexualitat a la violéncia e a la dominacion masculina », coma o rapòrta lo jornal Le Monde.

Lo rapòrt fa l’estat dels luòcs del sistèma prostitucional en França e fa 40 recomandacions que ne son la consequéncia. Aquelas « preparan la redaccion d’una proposicion de lei » que permetriá « d’avançar sul front d’una de las violéncias mai insidiosas, perque es la darrièra violéncia faita a las femnas que las victimas ne son penalizadas e los autors pas punits », çò escriu la deputada dins un comunicat. Per ela, França deu « metre son dret en coëréncia amb sos engatjaments internacionals e sa posicion abolicionista ».

Per aquò far, prepausa que los clients de prostituidas sián passibles d’una emenda de 1500 euros puèi, en cas de recidiva, d’una emenda de 7 500 euros e de sièis meses de preson. Poirián a mai èstre obligats de participar a un estagi de sensibilizacion a las condicions d’exercici de la prostitucion, sul modèle dels estagis de sensibilizacion a la securitat rotièra o als dangièrs de las drògas.

Mesura controversiada

Aquela decision fa polemica. Lo jorn de la presentacion del rapòrt, una manifestacion èra organizada davant l’Assemblada nacionala per protestar contra aquela recomandacion. Un cinquantenat de personas i participavan. Câline, manifestanta, explicava al micrò de RTL : « Es una mòrt economica per nosautres. Empacharà pas cap los malhums d’operar coma o fan. (...) En contra nosautras, prostituidas visiblas, morirem ».

Se per d’unes, la penalizacion dels clients es viscuda coma una « ataca », per d’autres es una bona causa. L’Amicale du Nid, associacion d’acompanhament de las personas que vòlon sortir de la prostitucion, vei aquel rapòrt coma quicòm de « fòrça positiu » (veire çai-jos).

Una mesura mai consensuala del tèxte es l’abolicion del delicte de racolatge. Fa quasi dètz ans que la règlamentacion penaliza lo racolatge public. Nombroses politics e associacions denóncian aquela lei qu’acusan d’aver estigmatizat las prostituidas e agravat la lor santat. Lo rapòrt parla tanben de lutar melhor contra los malhums de proxenetisme e de renfortir l’educacion a la sexualitat e la prevencion. Enfin, insistís sus l’acompanhament de las personas que vòlon quitar la prostitucion, per exemple en permetent l’accès a un títol de sejorn a las victimas de proxenetisme, en desvolopant de lòtjaments d’urgéncia per las aculhir, o encara en renfortissent los mejans de las associacions.

En integrar pel primièr còp un axe social dins una proposicion de lei pertocant la prostitucion, Maud Olivier espèra lutar melhor contra « una forma d’intolerable esclavatge modèrne » qu’es un prejudici « als drets umans en general e als drets de las femnas en particular ».

En Suècia, dempuèi 1999, crompar servicis sexuals es penalizat. Una evaluacion de 2010 mostrèt que uèi, los clients son 50 % mens nombroses. A mai se aquelas chifras devon èstre mitigadas per un estudi de l’evolucion de la prostitucion sus Internet, son positiva. Espleitar los èstres umans dins de miras sexualas es vengut fòrça dificile dins lo país, e los malhums de proxenetisme an reculat, atal coma lo trafec d’armas o de dròga qu’i son sovent ligats.

Qualas son las chifras de la prostitucion ?

Es pas aisit d’estimar quantitativament lo fenomèn prostitucional. Un rapòrt d’informacion de l’Assemblada nacionala de 2011, presentat per Guy Geffroy, ensajava d’o far dins la mesura del possible. L’Ofici central per la repression del comèrci dels èstres umans (OCRTEH) parla de quicòm coma 20 000 personas. Mas aquesta chifra pren en compte sonque la prostitucion de carrièra, sens s’interessar tròp a las practicas coma la prostitucion per Internet o la prostitucion dita « discreta », dins los salons de massatge o los apartaments per exemple. A mai, aquela chifra es fòrça mai bassa que la dels autres païses europèus.

Las personas prostituidas dins las carrièras serián per 80 a 90 % de femnas e dins la meteissa proporcion d’estrangièrs. Las femnas que se prostituisson sus la via publica son en general originàrias d’Euròpa de l’èst, d’Africa e de China. Los òmes, eles, venon mai que mai d’America Latina.

Dins la màger par dels cas, son jos l’empresa de malhums estrangièrs de comèrci e d’espleitacion sexuals. Dempuèi qualques decennias, aqueles prenon de mai en mai de plaça dins lo domeni prostitucional. Èran minoritaris dins las annadas 90, ara representan la majoritat de la prostitucion de carrièra. Aquela proliferacion es ligada a mantuns factors : esfondrament de l’Union sovietica, conflictes balcanics, crisis politicas en Africa, dobertura de las frontièras que facilita los movements migratòris...

A costat de la prostitucion de carrièra, l’arribada d’Internet a permés l’emergéncia d’una novèla forma de prostitucion. La tela presenta d’efièit d’avantatges per una activitat clandestina. La feblesa dels còstes d’accès e de foncionament asseguran « una rentabilitat maximala » a las activitats de prostitucion, çò explica lo rapòrt de 2011. Las possibilitats de discrecion e d’anonimat facilitan lo passatge a l’acte dels clients e d’unas prostituidas. Enfin, las dificultats juridicas per punir lo racolatge o lo proxenetisme sus Internet pòrtan una cèrta impunitat.

En conclusion, lo rapòrt preconiza d’« acoblar la penalizacion dels clients a una politica ambiciosa en matèria d’educacion e de prevencion », atal coma d’ofrir « d’alternativas crediblas a la prostitucion per la mesa en òbra d’un acompanhament integral ». L’idèa es de far de la prostitucion un objècte de politicas publicas.

Lor balhan una seconda vida

L’Amicale du Nid es una associacion nacionala creada en 1946. Sa tòca es d’anar al contacte e d’acompanhar las personas que son en situacion, que riscan o qu’an conegut la prostitucion. Las ajuda dins lor insercion sociala, mena d’accions de recèrca, de prevencion, de formacion dels trabalhadors socials sus aquela question. A uèi uèit establiments sul territòri francés, que tres son en Occitània : a Montpelhièr, a Tolosa e a Marselha.

Hélène De Rugy, delegada generala de l’Amicale du Nid, nos presenta lo trabalh de l’estructura :

Cossí s'estructurarà lo sector alimentari ?

Per Jean-Louis Rastoin, podèm contunhar de globalizar, tornar a la proximitat o inventar un modèl que mescla aqueles dos scenaris.

Qual serà lo modèl alimentari del futur ? Es la question a la quala ensajèt de respondre Jean-Louis Rastoin, engenhaire agronòm e economista, a l’escasença de las Controvèrsias de Marciac pendent l’Universitat d’Estiu de l’Innovacion rurala de 2009. Per el, tres scenaris son possibles. Lo primièr es lo perlongament de las tendéncias actualas. Lo segond es un scenari alternatiu de rompedura. Enfin lo tresen es un mescladís dels dos primièrs.

Per poder imaginar çò que serà lo monde de l’alimentacion del futur, cal primièr analisar çò qu’es a l’ora d’ara. Per Jean-Louis Rastin, avèm uèi un modèl alimentari terciarizat. Es a dire que dins un produit alimentari, los servicis son mai importants que la basa agricòla e lo procèssus de transformacion de las matèrias primièras. Cal saber qu’uèi, quasiment la mitat del prètz final d’un aliment en França correspond al sector terciari (mai que mai a la logistica e a la publicitat). L’agricultura ne representa ela sonque 20 %, contra 35 % per las energias e las industrias.

Lo modèl agro-industrial terciarizat (MAIT) se caracteriza per un consum e una produccion de massa. Los produits son globalizats e estandardizats, comercializats per de grandas firmas al nivèl planetari. Presentan sonque qualques variacions visualas, gustativas o d’embalatge per s’adaptar a las preferéncias localas... Aquò per captar la clientèla e minimizar los còstes de produccion. Los aliments an sovent per tòca de permetre de manjar sens tròp de preparacion, aquò en causa de la generalizacion del trabalh femenin.

Lo modèl alimentari terciarizat

Lo MAIT presenta tres caracteristicas màgers. La primièra es l’especializacion per produit e per filièra. Assistissèm a una concentracion de las entrepresas agricòlas e agroindustrialas. I a tanben la financiarizacion, qu’implica de grands besonhs en capitals per demorar sul mercat. Aquò a per consequéncia, segon Jean-Louis Rastoin, d’estrategias a tèrme cort e especulativas. Enfin, i a la globalizacion : construccion progressiva d’un « grand mercat », amb de produits que venon mondials e que son fabricats per un nombre de mai en mai reduit de grandas firmas.

Lo primièr avantatge d’aquel modèl es qu’a permés de reduire fòrça lo prètz real dels produits alimentaris. A tanben fait demesir la durada de l’acaminament dels aliments cap al consomator e a melhorat lor practicitat. Mas presenta d’unes inconvenients. Lo primièr es un problèma de santat publica. Per de questions d’atractivitat e de conservacion, los aliments son sovent subredosats en sal, sucre o grais mas son carenciats en nutriments e oligo-elements essencials.

Dins lo monde, dos miliards de personas patisson de caréncias energeticas, proteïcas o en oligo-elements, e un miliard patisson de malautiás ligadas a una dieta desequilibrada, coma l’obesitat, lo diabèti, d’unes càncers... Se los produits son de mai en mai segurs d’un punt de vista de l’igièna, lo MAIT entraïna una alimentacion desequilibrada en causa d’una ofèrta de produits pas satisfasents al nivèl nutricional, d’una egemonia suls mercats e d’una granda pression comerciala.

Problematic per un desvolopament durable

A mai, lo MAIT presenta d’inconvenients al nivèl del desvolopament durable. Causa una captacion creissenta de las ressorsas materialas, mai que mai la tèrra e l’aiga, e immaterialas, coma la recèrca, la formacion, l’informacion. La globalizacion entraïna una cèrta deslocalizacion qu’accentua las inegalitats entre païses e qu’amenaça los productors locals e los patrimònis culinaris regionals.

Jean-Louis Rastoin ensaja de preveire çò que balhariá una continuitat d’aquel modèl. Imagina una produccion de massa globalizada al dintre de fòrça grandas unitats industrialas. Vei de filièras de produccion longas amb de quilomètres alimentaris de mai en mai importants. Parla d’escambis internacionals intenses mas instables, d’una volatilitat dels prètzes que favorizariá las fòrça grandas multinacionalas, solas capablas d’aténher « la talha critica necessària per demorar sul mercat ».

Las exigéncias energeticas seràn mai en mai grandas, qu’aquel modèl exigís de grandas quantitats de denadas d’origina animala, d’embalatges sofisticats e de viatges sus de longas distàncias. Tot aquò es tanben generator de gas a efièit de sarra. Lo mòde de produccion especializat e intensiu entraïnarà un agotament de las ressorsas naturalas. A mai, aquel modèl es fòrça vulnerable a las contaminacions de grand ample e a las pandemias. Enfin, la governança de las firmas multinacionalas poiriá causar un aflaquiment progressiu dels Estats que perdrián lo poder.

Lo scenari alternatiu

Lo scenari alternatiu, un modèl alimentari basat sus la proximitat, seriá el mai respectuós del desvolopament durable. Al nivèl economic, assegurariá una produccion diversificada, una alimentacion variada e naturala, mai d’autosufisença e una ocupacion mai equilibrada del territòri, amb la disparicion dels grands pòles d’emplecs que causan la desertificacion d’unes parçans. Al nivèl ecologic, restaurariá la biodiversitat, permetriá una melhora gestion del fonsièr e de las ressorsas renovelablas e redusiriá l’emission de gas a efièit de sarra. La santat publica patiriá mens, amb un modèl de consum mai satisfasent en tèrmes nutricionals e de repaïsses collectius e convivials que melhorarián lo costat social. Contribuiriá al desvolopament local que crèa d’emplecs e redusís las grandas disparitats de revenguts.

D’efièit, aquel modèl se bastiriá sus de cadenas de produccion cortas e de produits ont lo gost prima sul visual e la durada de conservacion. Las entrepresas serián mai que mai de PME e de TPE e se bastirián de malhums inter-professionals per partejar las ressorsas e las competéncias, atal coma per tractar de problèmas comuns coma la qualitat dels produits, la comunicacion generica o l’informacion suls mercats.

Aquel modèl supausa d’unes cambiaments. Calrà primièr tornar definir la produccion agricòla, per exemple en tornar introduire las rotacions culturalas. Los consomators deuràn investir mai de temps dins la preparacion dels repaïsses. Los circuits comercials se deuràn multiplicar. Enfin, se aquel modèl garantís a totes l’accès a de produits de qualitat, a besonh per çò far d’un renfortiment de las politicas publicas.

Limitas del modèl de proximitat

Lo modèl de proximitat presenta d’unas limitas. Primièr la baissa de la productivitat del trabalh, de la tèrra o dels equipaments. Se uèi en França, un sol agricultor noirís mai de 150 personas, seriá pas pus lo cas. En consequéncia, los prètzes alimentaris montarián e calriá despartir autrament las despensas de las familhas. A mai, la baissa de las capacitats d’exportacion seriá prejudiciabla a la creissença economica e a l’emplec.

Es per aquelas rasons que Jean-Louis Rastoin prepausa fin finala un modèl ibrid. Per el, l’evolucion mai probabla es una coabitacion entre los dos modèls, amb una incertitud sus la consolidacion e la creissença de l’esquèma alternatiu. Se lo MAIT respond pas a las preconizacions del desvolopament durable, lo modèl de proximitat pausa problèma al nivèl de la competitivitat economica e de l’aptitud a porgir d’aliments a de prètzes basses. Prepausa doncas d’inventar un novèl modèl alimentari que combine, « segon los espacis geografics, las mentalitats e los comportaments, de configuracions modèrnas – basadas sus la globalizacion – e post-modèrnas – basadas sus l’ancoratge territorial ». Mas per aquò far, una vertadièra politica alimentària deu èstre mesa en plaça, politica « qu’es pas visibla dins cap de país del monde al jorn d’uèi ».

Sorsa : Jean-Louis Rastoin, Quel futur alimentaire pour l’humanité au-delà du modèl agroindustriel contemporain ? Un essai de prospective à l’horizon 2050 ; Editat en 2009 per la mission Agrobiosciences d’après las Controvèrsias de Marciac (15na universitat d’estiu de l’innovacion rurala).

Las recèptas de deman

O sabèm, es previst que siam 9 miliards d’umans sus tèrra en 2050. E qual que siá lo modèl alimentari mes en plaça a aquel moment, demorarà malaisit de noirir tot aquel monde. Los scientifics començan a pensar a d’unas solucions que permetrián d’obténer mai d’aliments amb las meteissas ressorsas.

Parlan primièr de manjar d’insèctes. Es quicòm que se fa ja en Africa, en America latina o en Asia, e qu’arriba pauc a pauc dins d’unes restaurants europèus. Segon la FAO (Organizacion per la noiridura e l’agricultura), los insèctes « presentan de tausses de creissença e de conversion alimentària nauts e an un impacte feble sus l’environament pendent tot lor cicle de vida ». Es una noiridura economica : se cal 8 kg d’aliments per produsir 1 kg de carn bovina, ne cal sonque 2 per produsir 1 kg d’insèctes. Aquestes son rics en proteïnas, matèrias grassas e minerals. A mai, utilizan mens d’aiga e produsisson mens de gas a efièit de sèrra que lo bestial. I auriá 900 espècias d’insèctes comestibles e se pòdon cosinar d’unes biaisses. Sul site manger-insectes.fr, balhan per exemple la recèpta del sautat de coleoptèr, dels raviòlis als riquets o de l’escrèpi al chocolat.

Se parla tanben fòrça de las algas coma noiridura d’avenidor. D’efièit, an l’avantatge de poder créisser dins las aigas polluidas o dins d’endrets ont pas cap de cultura classica subreviuriá. Se desvolopan lèu e pòdon èstre cultivadas en massa. Son ricas en vitaminas e en oligoelements. « Pòrtan de fibras, ajudan a la bona santat digestiva, a lutar contra lo colesteròl », çò conta Hélène Marfaing, responsabla del servici agroalimentari al Centre d’estudis e de valorizacion de las algas. Coma los insèctes, las algas son ja presentas dins l’alimentacion d’unes païses, mai que mai en Asia.

Se parla enfin de solucions que semblan mai sortir d’un libre de sciéncia ficcion. Per exemple, los scientifics ensajan de fabricar de carn a partir de cellulas socas. Mas pel moment, a pas cap de gost puèi qu’a ni sang ni grais. I poiriá aver tanben las pilulas alimentàrias. Son ja teoricament disponiblas, mas cal encara trabalhar lor aspècte practic, que pel moment ne calriá prene un centenat cada jorn. Mas d’unes cercaires pensan qu’un tal mòde d’alimentacion poiriá entraïnar de depressions. D’efièit, amb la pèrda del plaser del gost, lo monde se lassarián de manjar. En contra, poirián èstre utilizadas d’un biais ponctual pels astronautas o pels militars.

An recampat las expressions occitanas

Maurici Romieu, Andrieu Bianchi e Loís Gaubèrt venon de publicar en cò de Vent Terral lo « Diccionari d'expressions e locucions occitanas ».

Las edicions Vent Terral venon de publicar una aisina que serà fòrça utila per la transmission d’una lenga mai autentica e mai cargada culturalament. S’agís del « Diccionari d’expressions e locucions occitanas » de Maurici Romieu, Andrieu Bianchi e Loís Gaubèrt. Recampa de locucions comparativas, coma « magre coma un rastèl », e metaforicas, coma « far trempar la merluça » que vòl dire « prene un banh ».

Trenta ans de trabalh

Aquel obratge es la resulta d’un trabalh fòrça long. « Ai començat sol en 1982 », çò conta Maurici Romieu. Pendent dètz ans, faguèt puslèu un trabalh de recèrca. Tot comencèt amb d’enquèstas que realizèt dins lo parçan de Rodés, alprèp de locutors natius. « Dins aqueles enregistraments, trobèri de locucions », çò conta. Mas aquestas foguèron daissadas de costat en 1993 per èstre represas en 2004. Aquí comencèt per Maurici Romieu un trabalh titanic de constitucion d’un fichièr de locucions. Recaptava de fichas dins un tirador. « Cada còp qu’una locucion me veniá, o cada còp qu’una locucion me fasiá pensar a una autra locucion, la notavi amb qualques elements, coma un contèxte », se remembra.

Puèi encontrèt Loís Gaubèrt, qu’èra a l’epòca professor al licèu de Morencs, en Bearn. « èra fòrça interessat per mon trabalh e me prepausèt son ajuda », çò conta Maurici Romieu. Son collèga tornèt legir lo fichièr e i ajustèt d’autras locucions que se remembra. « Lo fichièr s’enriquiguèt fòrça. Al començament i aviá un còrpus de dos cents o tres cents locucions. Passèrem a quicòm coma 3 000 », çò ditz Maurici Romieu. Mas s’arrestèron pas aquí. Loís Gaubèrt prenguèt sa retirada e tornèt dins lo parçan de Ledèrgas, dins Roergue, d’ont èra originari. I culhiguèt de novèlas locucions. E fin finala, al moment ont arrestèron la redaccion de lor diccionari, n’avián quicòm coma 6 000.

Aquel obratge es estat realizat dins una mira de necessitat de clartat. « Aquela matèria èra un pauc esbrigalhada dins totes los diccionaris. Quand los consultavi, me mainavi que balhavan pas totes las meteissas locucions. Lo Tresaur balhava taben jol nom de locucions de provèrbis o de dictons. Pensèri que caliá un pauc clarificar aquela situacion », çò explica Maurici Romieu. Es Andriu Bianchi qu’aguèt l’idèa de fargar un diccionari. « Me faguèt comprene que podiam pas daissar aquela matèria, que ne caliá far quicòm », çò conta. « M’ajudèt a concebre la presentacion d’aquel diccionari, mas tanben la realizacion materiala dels articles : de qué caliá botar dedins, cossí caliá presentar las causas... ».

Dos nivèls

Mas aquò, tornamai, demandèt fòrça trabalh. La mesa en forma començèt en 2010, e i calguèt tornar dessús mantun còp. Fin finala, totas las locucions son presentadas del meteis biais. I a primièr, solide, l’expression. Puèi son sens es explicat en occitan. Seguisson de contèxtes dins los quals es emplegada. « Generalament, son de contèxtes que son estats ausits. Mas avèm tanben de còps de contèxtes literaris, preses dins una òbra d’autor conegut », çò explica Maurici Romieu. Se la locucion es estada trobada dins un dels quatre diccionaris de referéncia – lo Trésor dou Félibrige, l’Alibert, lo « Dictionnaire patois-français du département de l’Aveyron » de l’abat Vayssier e lo Cantalausa – es atestat.

« Aquò son los elements basics », çò ditz. « Après i a un segond nivèl pels que vòlon anar pus luènh dins la compreneson del foncionament de la locucion ». I a malurosament qualques locucions per las qualas es pas estat possible d’explicar lo foncionament, o alara per las qualas se pòdon sonque far d’ipotèsis. Mas dins la màger part dels cases, son decorticadas menimosament.

Lo diccionari compren tanben dos indèxes per ajudar a la recèrca. Lo primièr es un indèx alfabetic de totas las locucions de l’obratge. « Atal, qualqu’un qu’a un pauc una idèa de la locucion que vòl cercar la pòt trobar amb aquel indèx », çò explica Maurici Romieu. Lo segond es un indèx nocional. Es utile pels qu’an una nocion en cap e que vòlon veire s’existís una locucion qu’i correspond.

« I a de nocions que son plan representadas e d’autras qu’o son pas tant. Avèm pres la lenga coma èra, es a dire qu’avèm pas inventat de locucions per çò que n’i aviá pas per tala o tala nocion », çò ditz. L’idèa d’aqueles dos indèx es èra de far un obratge pedagogic. Es en mai çò que precisa la quatrena de cobèrta : « ajudarà escolans e estudiants, mèstres e curioses a comprene e a integrar dins lor practica aqueles biaisses de dire e de significar ».

Mas lo trabalh es pas acabat. Primièr perque las expressions d’aquel diccionari son totas en parlar lengadocian. « Avèm causit de tractar sonque las locucions en lengadocian perque la matèria èra tròp abondosa e podiam pas, a dos o tres, mestrejar completament totas las locucions de l’occitan », çò explica Maurici Romieu. Mas a mai per aquela varianta, demòran causas de far. Dempuèi 2010, quora an clavat la redaccion de l’obratge, an ja recampat mai de 350 locucions novèlas que calrà espleitar. Pel moment, i a pas cap de projècte previst a partir d’aquela matèria, mas per Maurici Romieu, la calrà pas daissar dormir tròp longtemps.

Inf. : Vent Terral, Pôle d’activité Val 81 — F81340 Valence d’Albigeois.
Tel. : 05 63 56 46 87.
Prètz : 29 euros + 3 euros de pòrt.

Partejan lor òrt amb totes

« Es un procediment ciutadan d’estatjants qu’an decidit de far l’experiéncia de l’abondància partejada, a partir de fruchas e de legums que son cultivats sus l’espaci privat dobèrt al public o – quora i a de collaboracions amb los elegits locals – sus l’espaci public », çò respond François Rouillay, coordinator d’Incredibles Edibles França, quand li demandam de presentar son associacion. Incredibles Edibles es uèi un movement planetari, mas nasquèt en 2008 a Todmorden, en Anglatèrra.

Dins aquela vila trucada per la crisi economica, de maires de familha an decidit de metre en plaça un sistèma de noiridura partejada. Cadun en cò sieu cultiva fruchas o legums que bota a la disposicion del monde. Un trentenat de ciutats anglesas an seguit aquel exemple, a ganhat pauc a pauc lo monde.

En França, arribèt en 2011. E uèi, trobam lo movement Incredibles Edibles suls cinc continents. « I a fòrça programas en Belgica, a ja començat en Soïssa, fa tres setmanas èra en Alemanha, arriba en Itàlia e en Espanha, es lo “ buzz ” al Quebèc... N’i a en índia, avèm quatre aviadas en Africa, e veni d’aprene qu’un grop es a començar a Haití », çò conta François Rouillay. Lo movement a conegut un creis exponencial. Son uèi 120 vilas en França a aver de naucs de noiridura a partejar, e cada jorn, son una a tres ciutats a rejónher Incredibles Edibles dins lo monde.

Cinc etapas

Cal dire que lo principi es simple. Lo site del movement balha cinc etapas de seguir. La primièra es de se prene en fòto davant lo panèl de dintrada de la comuna amb los visuals d’Incredibles Edibles. « Es fòrça important, çò explica François Rouillay. La pancarta es lo simbòl de la collectivitat locala. Son de ciutadans sobeirans qu’actan l’intencion d’engatjar lo procediment participatiu sul territòri. Se prenon en fòto amb de fruchas e de legums, puèi tanben amb de rastèls, de bicadors, d’assagadors... ». Lo coordinator explica que lo movement deu venir de la basa. « Podèm pas obligar lo monde a èstre responsable. Es pas un movement que ven d’amont », çò ditz. Son pas los elegits mas los ciutadans que decidisson d’o metre en plaça.

La segonda etapa es la de la comunicacion. La fòto es partejada sul site de Incredibles Edibles França, lo monde crèan un blòg per comunicar localament. « Aquí començam d’aver una visibilitat », çò ditz François Rouillay. Puèi cadun fa sa part davant son ostal. « òm pòt far un petit bac davant sa bóstia de las letras, o se i a pas de plaça sonque un pòrtaflors amb de comestibles, de plantas aromaticas, d’ensaladas... », çò conta. Comença totjorn sus un espaci privat dobèrt al public.

« Es un movement benvolent, dins lo respècte de la lei », çò explica. Pòt èstre un canton de jardin, sus la broa de la proprietat. Pòdon èstre de pòrtaflors al balcon. « òm pòt recuperar de paletas a la rebutariá e utilizar las plancas per far un petit nauc. Òm se pòt servir de vièlhs bugadors ont botam de tèrra. Tot es bon », çò ditz François Rouillay. Sufís de plaçar puèi una aficheta que ditz « noiridura a partejar, es gratuit, servissètz-vos ».

Téisser ligams

Pauc a pauc, lo monde seguisson l’exemple e los naucs se multiplican. Aquí se pòt passar a la quatrena etapa. L’idèa es de prendre una vertadièra dimension collectiva en organizant d’eveniments. Se pòt anar rencontrar lo monde suls mercats, organizar de conferéncias, presentar lo film Incredibles Edibles de Todmorden... E un còp que tot es en plaça, la darrièra causa a far es d’ensajar de raliar lo conselh municipal. L’idèa es atal de far dels espacis verds de la comuna d’òrts dobèrts. Los naucs de flors pòdon venir de naucs de legums, se pòt aprofitar dels espacis publics... « De còps, i a de monde que començan l’etapa 1 e la 5 quasiment dins la meteissa jornada. An sul pic lo sosten del Conselh municipal al complet », çò conta François Rouillay. De còps es mai long.

Mas a mai quand lo movement demòra ciutadan, los efièits son visibles. Permet primièr la « reconnexion » entre lo monde. « Las gents son un pauc timidas per se servir a la debuta, çò conta François Rouillay. Sovent, pican per demandar “ pòdi prene l’ensalada ” ? Respondèm de òc e l’endeman, la persona qu’a pres l’ensalada ven ofrir un pòt de confitura per mercejar. E tròba la causa plan e decidís de far son nauc pròpri. Atal, de vesins que demoravan al cap de la carrièra e que coneissiam pas venon d’amics, cosinam amassa, fasèm las sopas del partatge... ».

A mai, torna téisser lo ligam social intergeneracional. A Ploveilh, dins lo Finistère, lo Conselh municipal dels enfants a decidit, per son mandat, de transformar sa vila en òrt gigant e gratuit. Los ancians de l’ostal de retirada son venguts ajudar los mainatges. « Aquò crèa una tala dinamica joiosa que cadun coopèra dins la comuna », çò conta François Rouillay.

Cap a un autre modèle de desvolopament

Per el, lo movement ajuda lo monde a se metre en camin cap a un autre modèle de desvolopament. « Descobrisson un novèl art de viure qu’es de produsir e consumir localament ». Aquò benlèu dins una mira d’autosufisença alimentària. A Todmorden, ont Incredibles Edibles existís dempuèi cinc ans, an montat un projècte de cooperacion etica e solidària dins los circuits corts. Uèi, 83 % dels produits crompats pel monde de la vila venon de mens de 80 km. « Aquò es estat rendut possible mercés al procediment de reconnexion dels naucs de noiridura a partejar », çò explica François Rouillay. An tanben mes en plaça dins la ciutat una « rota verda », circuit que passa alprèp de setanta naucs Incredibles Edibles. A Munster, en Alsàcia, vòlon montar un vertadièr circuit toristic comestible de la meteissa mena.

« Es simple e marcha », çò comenta François Rouillay. « Recampatz vòstres amics, los enfants, descargatz sul site lo metòde en cinc etapas. Lançatz vos e del jorn l’endeman, vos mainaretz que sètz pas pus solets, que dintratz dins una comunautat sens frontièras, etica e solidària, una comunautat del partatge. Descobriretz un novèl art de viure, de produsir e consumir localament, dins la benvolença, dins lo gaug e la simplicitat », çò conclutz.

Inf. : www.incredible-edible.info

Quala plaça pel libre numeric ?

Lo libre numeric es de mai en mai present suls mercats. Als Estats-Units o al Japon, es dintrat dins las costumas. Mas en França, demòra fòrça minoritari. Se las vendas de libres numerics an aumentat de 80 % en 2012, segon las chifras de l’Institut GFK, representan sonque 0,6 % del mercat global del libre. Segon las previsions de GFK, aquela chifra deuriá pas trespassar 3 % en 2015. Pr’aquò, l’edicion numerica es un sector en desvolopament.

Benoît De La Bourdonnaye trabalha dins aquel mitan dempuèi 2009. A aquesta data, a montat la librariá numerica Didactibook qu’a uèi un catalòg de 85 000 e-books. Per contunhar dins aquela dralha, a creat en 2011 las Editions La Bourdonnaye, quasiment 100 % numericas. « Es un novèl sector e un sector fòrça portaire, çò explica. Basta de gaitar las chifras a l’estrangièr : 50 % de parts de mercat als Estats-Units. Nos sèm dits qu’en França, amb la montada de las tauletas e autres, anava èstre un element indiscutable ».

Progression constanta

E d’efièit, dempuèi sa creacion, l’ostal d’edicion a conegut una progression enòrma. Après lo grand « bom » de 2012, ont l’usatge de las tauletas s’es democratizat, a progressat de 30 a 40 % en un an. « Es un sector apassionant », çò fisa Benoît De La Bourdonnaye. Primièr perque permet de publicar mai aisidament d’autors pauc coneguts, e doncas, de còps, de descobrir de futuras celebritats. Mas tanben perque a creat un fum de mestièrs novèls.

« Lo trabalh d’illustracion per una cobèrta de libre numeric es pas lo meteis que per un format papièr, cò explica. Cal saber que dins una librariá numerica, la màger part del temps, i a fòrça novetats. Doncas lo libre es sovent en miniatura sus la pagina. E per un títol miniaturizat, cal que la fòto siá agafaira, que lo títol o l’element important – per exemple lo nom de l’autor s’es conegut – siá pro grand per que se pòsca legir... ».

A tanben calgut formar monde a la « mesa en produccion ». Es atal que se sona lo procediment qu’a remplaçat l’impression. Cal fabricar de fichièrs informatics compatibles amb la lectura numerica. « Per metre lo libre sul Kindle d’Amazon, cal fargar un fichièr moby, per lo legir sus una tauleta coma l’Ipad, cal un fichièr epub, coma fòrça monde legisson encara sus l’ordenador a travèrs d’aisinas pdf, fasèm tanben aquel format... », çò enumèra Benoît De La Bourdonnaye. Aquela mesa en produccion pòt siá èstre faita per l’editor, siá fisada a de jos-tractants. A mai se demòra mens car qu’una impression, demanda de temps e de ressorsas.

Egemonia del papièr

Aquela idèa de mendre còst pòt de còps èstre una empacha per la venda del libre numeric. « Coma i a pas d’impression, los lectors imaginan que lo libre serà 4 còps mens car, çò regreta Benoît De La Bourdonnaye. Mas i a d’autres mestièrs e demòran de fraisses dins l’edicion numerica. E puèi i a totjorn de correccions, d’illustracions, una maqueta e una mesa en pagina a far ». Pr’aquò, las tarifas demòran rasonablas. A La Bourdonnaye, an pas de libre numeric que còsta mai de 10 euros, e ensajan tant coma es possible de demorar en-dejós de 5 euros. « Lo prètz es un element important, çò ditz. En periòde de crisi, se podèm crompar 4 libres numerics pel prètz d’un papièr, aquò jòga ».

Mas pel moment, l’e-book sembla pas prèst a remplaçar lo libre papièr. Cal saupre que sovent, son las meteissas personas que s’interèssan als dos formats. « Sèm pas dins una configuracion amb siá de geeks que legisson en digital, siá d’afanats de literatura que legiràn pas jamai un libre numeric », çò afortís. « I a de mai en mai de monde que legisson tanben en numeric, mas aqueles son primièr de lectors. Son de monde que legisson tanben en papièr ». Explica que sovent, una persona crompa primièr lo libre numeric puèi sa version papièr se l’obratge li a agradat.

Es per aquò que Nicolas De La Bourdonnaye vòl pas « opausar los dos sectors ». « Cal veire aquel sector novèl coma un perlongament del circuit de distribucion e pas coma un enemic que poiriá remetre en causa lo mercat de l’edicion tradicionala », çò afortís. « Los editors tradicionals qu’an comprés que lo numeric, s’i caliá investir, sens pr’aquò tornar veire lor politica al nivèl del papièr, eles an realizat que sedusiràn mai de clients », çò ajusta.

E l’ostal d’edicion illustrèt fa pauc aquela vision de complementaritat de las doas filièras. Fisèt los drets d’espleitacion en version pòcha d’unes de sos libres numerics a J’ai Lu. S’agís de la seria erotica de l’autora Agela Behelle. « Es estat una bona capitada al format numeric, çò conta Benoît De La Bourdonnaye. Aquela signatura permetrà d’aténher lo malhum de distribucion que ne nos voliam pas ocupar nosautres ».

Mai d’un circuit de difusion

D’efièit, per el, i a mai d’un circuit de produccion e de difusion per un editor. I a primièr lo numeric. « Nosautres, vendèm nòstres libres sus 300 librariás numericas, que las principalas son Amazon, Fnac e Apple. Nos permet una difusion larga en un temps recòrd », çò explica. I a tanben la distribucion via Internet de libres papièrs. La tela es lo biais de crompar libres utilizat per quasiment la mitat dels lectors.

Per ocupar aquel sector, las edicions La Bourdonnaye an decidit de recórrer a l’impression a la demanda. Un libre es estampat sonque se qualqu’un lo vòl crompar. « Avèm pas pus a avançar la moneda pels fraisses d’impression. Lo libre es imprimit pel prestatari al moment de la crompa pel client final. Nosautres, nos cal sonque far una maqueta papièr al format pdf e la metre dins los malhums », çò explica. Enfin, demòra lo circuit de las librariás tradicionalas e de las grandas susfàcias. Per lo tocar, l’ostal d’edicion met en plaça de partenariats coma lo amb J’ai Lu.

Benoît De La Bourdonnaye vei una vertadièra complementaritat entre totes aqueles sectors. Aquela cession de dret li a permés de vendre mai de libres numerics. E a permés a l’editor papièr de publicar una seria ja plan coneguda, plan cronicada e que beneficiava « d’un public conquistat ». Denega pas lo fait que d’unas professions se deuràn adaptar per qu’aquela coäbitacion se faga plan. Per exemple en cò dels libraris. « Perqué pas aver per exemple de bòrnas que vendon a l’encòp de numeric e de papièr dins las librariás ? çò propausa. Perqué pas un regropament de libraris que farián lor marca pròpria d’edicions que los libres serián venduts sonque dins lors librariás ? Serián d’idèas per dinamisar los punts de venda e far venir los lectors tanben dins las librariás ».

Un sector a estructurar

Mas lo sector del libre numeric se deu el tanben estructurar. La primièra causa a far es d’uniformizar los formats. « Seriá plan que cada constructor de tableta utilizèsse lo meteis format. Pel moment es encara un pauc complicat al nivèl dels consomators », çò regreta. E desira tanben la creacion « d’organismes per representar los actors del numeric, que lor permeten d’explicar al public l’interès de legir en numeric ».

L’edicion digitala es doncas pel moment un sector tot jove . Mas de mestièrs emergisson, coma los cronicaires literaris qu’an blògs o sites ont escrivan de criticas. E los « e-books » se fan pauc a pauc una plaça dins nòstra societat. Sens voler remplaçar lo libre, ne vendràn benlèu un bon complement.

Avèm convidat nòstres lectors numerics a balhar lor vejaire sus la lectura de libres numerics a travèrs un sondatge. Sètz estats 50 % a afirmar ne legir quasiment jamai. Sètz 22 % a ne legir de quora en quora e a pensar que per d’unas situacions, es una bona alternativa. Enfin, sètz 28 % a legir de libres numerics mai sovent que de libres papièrs. Vosautres tanben, podètz balhar vòstre vejaire.
Gianni Vacca nos explica çò que li pòrta l’edicion digitala : « Legissi fòrça libres electronics, mai que mai libres en anglés o en italian, perque me còsta fòrça mens car que de crompar los libres aquelis en version papièr importada en França. Abiti a París e, despèi que la librariá “ Pam de Nas ” faguèt quincanèla, trapi pas mai de libres occitans aciu. Seriá plan que los editors occitans se botèsson tanben a l’edicion numerica ».

Que pòdon los e-books per las lengas mens reconegudas ?

L’ostal d’edicion catalan Grup 62 es una estructura anciana. Son aujòla, Edicions 62, es d’efièit nascuda en 1962. Sa tòca èra de crear un catalòg « modèrne, general e universal en lenga catalana, comparable als catalògs dels melhors editors europèus ». D’unes editors an rejunt pauc a pauc l’aventura, çò que permet al grop de prepausar de colleccions variadas : las ficcions d’Aleph Editores, l’espiritual de Luciérnaga, los libres de cosina de Salsa Books... Amassa, publican d’autors catalans o castelhans, mas tanben de traduccions d’escrivans estrangièrs.

Grup 62 se considèra coma un referent dins lo monde editorial catalan. Es per aquò que, tre l’aparicion del libre numeric, a volgut que la lenga catalana siá presenta dins aquel sector. A doncas montat Ebook 62, una librariá en linha de libres numerics. S’i vendon las versions digitalas dels libres editats per Grup 62. Anna Soldevila, que se maina d’Ebook 62, nos explica lo trabalh del grop :

La Setmana — Nos podètz presentar Ebook 62 ?
Anna Soldevila — Es nascut en 2010, l’annada ont Grup 62 a decidit de se transformar per fargar tanben de libres numerics. Nos sèm mainats que lo mercat èra a se modificar. Vesiam que los libres numerics èran a dintrar dins lo mercat. Los supòrts novèls permetián al monde de legir sus las tauletas puslèu que sul papièr. Coma sèm los líders de las edicions en catalan, avèm decidit d’èstre los primièrs a ofrir als lectors la possibilitat de causir lo format dins lo qual volián legir. En 2010, avèm doncas començat d’adaptar nòstres 500 títols per los prepausar al format digital. Aquò per los inclure dins la primièra plataforma de distribucion, creada aquela meteissa annada. S’agís de Libranda, que distribuís libres numerics en catalan e en castelhan. Podèm dire que Grup 62 foguèt lo bras catalan d’aquela plataforma de distribucion.

LS — Ebook 62 publica sonque en catalan ?
AS — Non. La màger part del catalòg de Grup 62, podèm dire quicòm coma 90 %, es en catalan. Mas avèm tanben quatre colleccions en castelhan.

LS — De qué pòdon portar los libres numerics a una lenga mens reconeguda ?
AS — L’avantatge màger es que se pòdon distribuir d’en pertot. Avèm pas de limitacions geograficas. Podèm difusar lo contengut de nòstra literatura, mas tanben nòstra lenga – amb de traduccions – dins lo monde tot. Una persona que parla catalan pòt legir nòstres libres dins quin país que siá.

LS — E al nivèl del còst ?
AS — Solide, reven mens car. Los còstes d’edicion son mens importants, a mai se las TVA son mai nautas pel libre numeric que pel papièr. Benlèu que lo lector vei pas una diferéncia pro importanta entre lo papièr e lo numeric. Mas aquò depend pas del prètz fixat pels editors. En Espanha, la TVA per las edicions papièrs es a 4 % e la per las edicions numericas es a 21 %. La diferéncia es fòrça importanta. Doncas pels lectors, l’escart dels prètz es pas pro grand, a mai se per nosautres se vei la diferéncia.

LS — Avètz mai de lectors en catalan o en castelhan ?
AS — Solide, avèm mai de lectors catalans, coma publicam mai que mai en catalan. Mas segur, los libres en castelhan an un public mai larg, perque i a mai de monde que los pòdon legir.

LS — Pensatz qu’un jorn, los libres numerics remplaçaràn los libres papièr ?
AS — Pensam pas. Çò que pensam es que los libres numerics an un public diferent. A l’ora d’ara, lo monde es a començar de legir amb las novèlas tecnologias, coma las tauletas. Mas pensi que çò que veirem dins un avenidor pròche, son d’edicions exclusivament numericas, amb d’autors qu’escriuràn directament per de supòrts digitals, e d’autras edicions que seràn pensadas sonque pel papièr. Solide, i aurà totjorn de publicacions papièr que seràn « transpausadas » al numeric. Mas i aurà pr’aquò d’edicions pensadas exclusivament pel digital.

LS — Pel moment, totes vòstres libres existisson en version papièr e numerica ?
AS — òc. Nòstra idèa es de censurar pas las edicions digitalas. Ensajam tant coma es possible de far las doas versions. Mas malurosament, es pas totjorn aisit de faire una version numerica, perque los autors vòlon pas totjorn sul pic que lor libre siá transpausat en numeric. Mas aquò depend pas de nosautres.

Qu’an inventat un genre

Que’s poderé quasiment díser qu’ei ua musica d’un genre navèth. D’En Haut, lo duo compausat de Pairbon (Roman Colautti) e Tomas Baudoin, qu’a creat un estile musical que mescla repertòri tradicionau e experimentacion, més on e’s retròban tanben d’accents de jazz o de musica contemporanèa. L’idèa peus dus sòcis de Familha Artús qu’èra de crear ua formacion acostica. Qu’èra purmèr prevista tà har d’animacions, per exemple tà acompanhar contes de Sèrgi Mauhorat.

« Mas au cap d’un moment, qu’avèvam mantuns tròç de musica, e que ns’èm dits que podèvam har un espectacle sancèr dab aqueth duo », çò conta Tomas Baudoin.

Qu’ei atau que’s creèt D’En Haut. Que harga las soas cançons a partir deu repertòri tradicionau gascon, sustot lo de Bearn e de Lanas. « Los adobaments que’s hèn segon la musica, segon lo cant, dab instruments coma ua baisha acostica, percussions, e d’autes drin estranhs », çò explica Tomas Baudoin. En efèit, los dus artistas qu’utilizan causas coma de placas metallicas, de pitraus tà jogar musica. Son de causas « que hèn meilèu mestiors sonòres que non pas nòtas, que son d’instruments que ne son pas a la basa ».

D'acostic que sembla numeric

La resulta qu’ei ua musica drin industriau, mes pas sonque. Dens lo CD eponime que vienen de sortir, que credem enténer d’unes genres. La cançon « Crida dab la trompeta » que rapèla los cants africans. « Liròta / Qu’èi hèit l’amor » e « Tres son seroletas » qu’an accents de musica deu monde. E aquera darrèra cançon, com « Au reng deus bienurós », qu’ei un barrejadís de jazz e de musica contemporanèa. Per çò qu’ei de « Capitèni Salias », lo darrèr tròç deu disc, qu’ei d’ua originalitat que transcendeish tota referéncia.

« Que hèm l’experimentacion de crear musica dab objèctes – e tanben instruments – e de prevéder de’us utilizar diferentament », çò conta Tomas Baudoin. Que poderetz ausir dens aqueth disque de tamborin de còrdas, mes qu’ei jogat d’un biais drin diferent de çò qu’avem la costuma d’enténer. En mei, lo duo que s’ei balhat coma constrenta de non pas utilizar efèits sonòres. Pr’aquò la tòca qu’èra d’obténer resultas semblablas a las d’ua musica electronica. « Tota la musicalitat deus tròç qu’ei ua recèrca acostica d’aver efèits qui semblan numerics o sintetics », çò explica Tomas Baudoin.

E lo desfís qu’ei tienut. En escotant « Hurgy Toy », qu’averetz l’impression d’enténer un sintetizor. E « A nau denièrs son los garçons » que sembla hèra un tròç de technò. Dens tot lo son disc, D’En Haut qu’a capitat de maridar instruments que, a priori, pensarem pas forçadament a har jogar amassa. E fin finau, lo violoncèla e lo tamborin que semblan un sol e medish instrument. Qu’acompanhan las percussions tà hargar un son terrèstre, ua ritmica d’estrànsia. E aquí dessús que’s vien pausar la votz, qui canta tèxtes tradicionaus d’un biais liberat de tota constrenta d’usatge. Que s’i ajustan sons improbables dens ua formacion acostica, mes que son pasmens presents.

Difusar

Los dus musicians que’s dison satisfèits d’aqueth album. « Qu’èm plan urós d’avèr hèit aquò, que tròbi que soa plan e que representa vertadèrament lo repertòri que jogam sus l’empont », çò’ns ditz Tomas Baudoin. « Tà nosauts, qu’ei a l’encòp interessant e estranh de s’escotar atau. Permor quan ès dens un grop, que jògas las toas partidas, mes que n’entenes pas lo globau de la musica. E sul CD o podem enténer. Qu’èi descubèrt vertadèrament la musica que hèm ».

Ua musica que poderetz segurament tanben descobrir o tornar descobrir, que lo duo a per projècte de la difusar. Que sia a truvèrs aqueth CD o sus l’empont, lo projècte màger de D’En Haut qu’ei ara de « har conéisher lo grop ». E doncas de partatjar dab lo monde aquera musica d’un genre navèth e hèra creatiu.

Inf. : www.myspace.com/denhaut

Tomas Baudoin que presenta D'En Haut e lo son CD :

Retraits de contaires

Lo 20 de mars, es la jornada mondiala del conte. D’unes eveniments son previstes en Occitània per la festejar. Primièr la Prima deus contaires, que se farà lo dissabte 23 de març a Montesquiu, dins Gèrs. A Cauç Drot, en Gironda, una matinada contada es organizada lo 27 de març a 15 h al fogal. La Setmana a volgut, ela tanben, festejar aquel eveniment. Per l’escasença, vos prepausa retraits de contaires per eles-meteis.

Son d’artistas dels quatre cantons d’Occitània. Son de professionals o d’amators apassionats, de còps escrivans, son sols sus l’empont o amb de musicians... Lisa Gròs, Rémy Salamon, Sèrgi Mauhorat e Joan-Francés Vinhaud nos contan lor passion, nos explican perqué an causit aquela via e nos balhan lor vision del conte e de la vida.

Nos contan tanben experiéncias, anecdòtas que testimonian de la magia del conte, de l’empresa que pòt aver suls petits tant coma suls grands. La Setmana vos prepausa de descobrir o tornar descobrir aquel art sovent mal conegut.

A inventat lo plastic de deman

Es una matèria 100% naturala, sens pas cap de derivat del plastic. En fait, Algopack es fabricat a basa d’algas. Es lo breton Rémy Lucas que n’a inventat la recèpta dins las annadas 2000. E se pòt quitament dire qu’i èra destinat. D’efièit, coneissiá plan las algas mercés a sa familha, mas aviá tanben un quinzenat d’annadas d’experiéncia dins lo plastic. Decidiguèt doncas de ligar aqueles dos domenis. Sortiguèt primièr Algoblend, un material de basa dins lo qual 50 % del plastic es remplaçat per d’autras substàncias.

Foguèt la primièra entrepresa al monde a capitar una tala escomesa. Arribèt puèi Algopack, una matèria sens pas cap d’adjuvants ni de derivants petrosorsats.

Una cultura ecologica

Una « innovacion que fa rompedura, e qu’es recercada per un bon nombre de confraires », coma la descriu Rémy Lucas. L’inventor es doncas un pauc reticent a balhar sos secrets de fabricacion. « D’un biais global, pòdi dire que prenèm d’algas ditas brunas dins la mar, çò conta. (...) Puèi son culhidas, trissadas e transformadas per far un substitut al plastic ».

Las algas pòdon èstre « pescadas » dins lor element natural. S’utiliza per çò far una petita grua sonada « scobidó ». Mas pòdon tanben èstre cultivadas. Créisson primièr dins çò que se ditz una « espelidariá », puèi son transferidas sus de còrdas dins la mar. Un còp pro grandas, son culhidas.

Aquela cultura a un impacte fòrça positiu sus l’environament. « L’alga es un element essencial dins la cadena alimentària, çò conta Rémy Lucas. Absòrba fòrça CO2 per sa creissença. Lo transforma puèi en sucre, libèra d’oxigèn e favoriza atal lo desvolopament del placton ». Cal saber qu’a l’escala planetària, son las algas que produsisson lo mai d’oxigèn. Las selvas son classadas segondas. La matèria Algopack a doncas un doble avantatge : permet de servar las ressorsas non renovelablas en limitant lo consum de petròli, mas ajuda tanben a redusir lo taus de carbòni dins l’atmosfèra. A mai, l’entrepresa fa atencion al biais de las cultivar. « Ni engrais, nimai pesticidas », çò anóncia Rémy Lucas.

Creacion d’una filièra

Las consequéncias d’aquela descobèrta son tanben socialas. Rémy Lucas es un breton estacat a son territòri. I vol crear e desvolopar « una filièra completa, de la matèria primièra al produit finit ». L’entrepresa a per exemple tornat localizar una fabrica de joguets en Bretanha. Aquela distribuís de produits d’en pertot dins lo monde. « Son los primièrs joguets ecoconcebuts a basa d’alga, çò ditz Rémy Lucas. Presentan d’avantatges toxicologics màgers, i a pas de ftalat, pas de bisfenòl A... ». Tot aquò es produit sus un territòri, e a de prètzes que demòran coërents amb los dels joguets fabricats a l’estrangièr.

La descobèrta d’aquel material a permés de tornar lançar lo sector de las algas, qu’èra una industria vertadièra en Bretanha fa qualques sègles. A l’epòca, èran utilizadas coma fertilizants. Mas aquel comèrci a quasiment desaparegut a l’ora d’ara. Las algas son encara demandadas dins de domenis coma l’alimentari e lo cosmetic, mas lo besonh es luènh darrèr lo que i aviá. « Uèi, se pòt dire que las còstas bretonas son una de las primièras zòna d’Euròpa dins la cultura e la culhida de las algas brunas, çò explica Rémy Lucas. Sèm doncas engatjats dins una volontat de desvolopament economic, de creacion d’una filièra ».

Pòt quasiment tot remplaçar

E capita. Algopack remplaça a l’ora d’ara fòrça produits : de panèls de senhalizacion, de gredons, de presentadors, de relòtges, de pòrta-claus... Algoblend es utilizat per far de còcas de telefòne, d’estugs per las cartas, e d’un biais general « totes los produits a basa de plastic que nos enròdan », coma o explica Rémy Lucas. L’entrepresa vend l’Algoblend jos forma de granuls que seràn puèi transformats pels fabricants. Coma Algopack, es estat creat dins la mira d’evitar los investiments màgers sus las aisinas industrialas. Los que transforman aquelas matèrias en produits finits an pas a tornar investir dins d’otisses o a ajustar de material sus lors cadenas de montatge. S’utilizan los meteisses procèssus que pel plastic classic : injeccion, extrusion e termoformatge.

Lo projècte màger de l’entrepresa es ara de se desvolopar sus mantuns novèls sectors d’activitat. Pensa primièr a de domenis coma lo del joguet, ont las nòrmas son pro sevèras. Mas qualas que sián lors causidas, obeïràn a las valors de l’entrepresa, « de valors environamentalas, socialas », çò explica Rémy Lucas. « Sèm pas aquí per remplaçar tot lo plastic, mas per prepausar una solucion alternativa sus de mercats qu’an de sens per rapòrt a nòstras valors ». De valors que passan tanben per la promocion del territòri e de sa cultura. « Sèm estats consultats fa un mes per integrar nòstra matèria dins d’objèctes educatius en lenga bretona », çò conta Rémy Lucas, urós d’aquela escasença de participar a la promocion d’una lenga que parlan encara sos parents.

Solide qu’una tala descobèrta meritava d’èstre recompensada. Algopack es ja laurejada del prèmi Crisalide – Eco-activités, del trofèu Innova’Bio e del prèmi del Potencial de Desvolopament del concors « Entreprendre » de Sant Maloù. De recompensas plan meritadas, que remplaçar lo plastic per las algas, caliá n’aver l’idèa. E a mai, ne caliá trobar la recèpta. Una escomesa que Rémy Lucas a relevada sens pas jamai doblidar sas valors.

Inf. : www.algopack.com

Se parla d’egalitat, se parla de paritat...

Uèi, en França, los salaris de las femnas son totjorn 25 a 30 % mai bas que los dels òmes. Las causas ne son multiplas : mai de femnas dins los emplecs a temps parcial, dificultat per elas d’accedir als nauts nivèls de ierarquia, reparticion inegala dins los diferents sectors... En politica, se retròban los meteisses problèmas. E la situation es en estagnacion dempuèi un quinzenat d’annadas. A mai, las violéncias sus las femnas son totjorn un vertadièr problèma de societat.

En un an, son 600 000 a èstre victimas de violéncias dins lor fogal, e 200 000 a patir agressions sexualas en defòra. En responsa, las associacions feministas se fan de mai en mai bellicosas. Las militantas del movement FEMEN, per exemple, manifèstan a mitat nusas amb d’eslogans sul còs.

Ont n'es la paritat a l'ora d'ara ?

Lo 8 de març venent, serà la jornada annadièra de las femnas. A l’ora d’ara, la paritat sembla quasiment aquesida dins la nòstra societat. Mas es vertadièrament lo cas ? Dins de sectors coma l’emplec o la politica, las discriminacions demòran. Uèi, a pòste egal, competéncia equivalenta e dins un meteis sector, una femna demòra 7 a 10 % mens pagada qu’un òme. Aquí es de discriminacion pura. Mas es pas lo sol factor que dintra en compte. « Lo temps parcial, las oras suplementàrias, las primas, lo sector d’activitat... fan que l’escart total de salari percebut entre òmes e femnas es puslèu de 25-30 % », çò ditz Louis Maurin, director de l’Observatòri de las inegalitats.

Temps de trabalh e ierarquia

Lo temps de trabalh, d’efièit, es pas repartit d’un biais equitable. Son 30 % de las femnas que trabalhan en temps parcial contra 4 % dels òmes. « Es en partida una constrenta, çò explica Louis Maurin, perque tròban pas quicòm mai. Los emplecs “ femenins ”, coma lo de caissièra, son d’un biais massís a temps parcial. Mas i a una autra partida de las femnas que son en temps parcial perque o an volgut. Diriái qu’es subit per la mitat, causit per l’autra ». Mas en fait, es un pauc mai complicat qu’aquò. La causida d’un temps parcial per la femna pòt èstre la consequéncia dels escarts de salari. « Se un coble a pas de solucion per se mainar dels enfants, la femna se pòt botar a temps parcial perque es aquò que farà pèrdre lo mens d’argent a la familha », çò ditz Louis Maurin.

Un autre problèma màger es lo de la reparticion dels sèxes dins la ierarquia. Una empacha màger a l’egalitat es çò que se ditz lo « plafon de veire ». Dins la politica, lo sector public o lo privat, la proporcion d’òmes aumenta amb lo nivèl ierarquic.

Aquela expression rebata lo fait que, dins una estructura ierarquiqua, los nivèls superiors son pas accessibles a d’unas categorias de personas. En França, sonque 17 % de las entrepresas son dirigidas per de femnas. Dins la foncion publica (levat lo sector militar), 62 % dels efectius son femenins. Mas dins los emplecs de direccion, las femnas representan sonque 6 a 20 % dels emplegats. En mai d’aquò, l’escart de salari entre òmes e femnas aumenta amb la posicion ierarquiqua.

De sectors masculins o femenins

La tresena causa màger de las inegalitats de salari es la reparticion desequilibrada dels òmes e de las femnas en foncion dels sectors. « Las femnas se dirigisson mai sovent cap a de filièras generalistas que, en mejana, menan mai cap a de sectors ont los nivèls de remuneracion son relativament mens nauts », çò explica Louis Maurin. « I a mai de femnas dins los domenis del social, de la santat... En contra, i a una majoritat d’òmes dins los sectors de l’informatica, de las novèlas tecnologias... ».

Segon un article de l’Observatòri de las inegalitats, las femnas son « subrerepresentadas dins las professions qu’encarnan las “ vertuts femeninas ” (comunicacion, servicis a la persona) e de nivèl ierarquic sovent limitat (...). En contra, son totjorn pauc nombrosas dins las professions qu’encarnan las “ vertuts virilas ” (fòrça e tecnincitat) : obrièrs, menaires, policièrs, militars, o dins las ierarquiquament nautas : caps d’entrepresa, engenhaire e quadres tecnics d’entrepresa ».

Aquela diferenciacion de sectors comença tre l’ensenhament superior. Dins las universitats, las filhas son 70 % en letras o en sciéncias umanas, e sonque 30 % dins las filièras scientificas. La meteissa proporcion se retròba dins las classas preparatòrias. « Al ritme de progression actual, filhas e garçons seràn a paritat dins aquelas filièras que menan a las escòlas d’engenhaires dins... un sègle », çò escriu l’Observatòri de las inegalitats.

Las causas

Las explicacions a totas aquelas disparitats son multiplas. « I a lo fait que, d’un biais fondamental, las jovas filhas e los joves garçons son pas elevats del meteis biais. Jògan pas amb los meteisses jòcs, las valors que lor son transmesas son pas forçadament las meteissas. Demoram dins una societat fòrça marcada per las diferéncias de sèxe », çò comenta Louis Maurin. E benlèu que l’educacion de las femnas correspond pas totjorn a las valors presicadas pel mercat del trabalh.

« Sèm dins una societat ont las ierarquias son plan fòrtas, ont i a un grand fomalisme dels escarts socials... Benlèu que per una partida de las femnas, trabalhar mai per ganhar mai, per èstre lo cap dels caps, per montar en naut de la ierarquia e espotir los autres, es pas forçadament una valor centrala », çò ditz. Mas precisa qu’aquò es un discors a manejar amb precaucion. « Podèm derrapar d’aquel discors a un que ditz que las femnas an mens d’ambicion, que vòlon pas capitar, e que se son mens pagadas es qu’o vòlon plan », çò avertís.

Educar melhor

Per el, i a un grand trabalh a far al nivèl del sistèma educatiu. Primièr per arrestar d’orientar las femnas cap a las filièras per las qualas serián « destinadas ». Per çò que pertòca l’emplec, pensa que l’arsenal legislatiu es sufisent. « Lo problèma es mens la lei que lo contraròtle », çò ditz. E per tot çò qu’es del domeni de la vida privada, malurosament, i a pas grand causa de far. Es la societat que deu cambiar. Mas serà benlèu pas aisit.

En tot cas, son pas los òmes politics que mòstran l’exemple. Fa ara mai de dètz ans que la lei sus la paritat en politica es estada votada. « I a de formas de progression, mas evoluís lentament », çò explica Louis Maurin. Solide, i a mai de femnas qu’abans en politica. Mas coma dins lo mitan de l’emplec, an de dificultats a aténher los nauts nivèls ierarquics. Son sonque 6 a èstre presidentas de Conselh general e en 2008, son estadas sonque 13,8 % a èstre elegidas coma conse. « Podèm veire las causas de dos biaisses, çò comenta Louis Maurin. Podèm primièr pensar que se i aviá pas agut aquela lei, se seriá probable pas passat grand causa. Mas podèm tanben estimar que sèm luènh del compte ».

Soslèva tanben la question de la plaça de las femnas dins las òbras d’art. « Gaitatz las BD, los libres pels enfants, la granda majoritat dels filmes... son totjorn los garçons que son los eròis », çò ditz. E totas aquelas òbras participan a l’educacion dels mainatges. Quicòm que lo preocupa. « Es pas una postura de dominacion qu’es presentada. Mas i a aquela mena de permanéncia, de recuréncia dels garçons que decidisson, que causisson, que prenon las bonas iniciativas... ».

Es pas la sola causa que lo preocupa. Admet que l’egalitat òmes-femnas es en evolucion. « Se gaitam 50 ans en rèire, i a çaquelà un procèssus d’egalizacion », çò ditz. « Mas dempuèi 15 ans, i a una estagnacion del rapòrt entre òmes e femnas, e aquò es un problèma ». Sus la question de la paritat, nòstra societat a plan avançat, mas demòra encara de trabalh.

Las violéncias sus las femnas son totjorn un problèma

Las violéncias faitas a las femnas son encara un problèma de societat en França. En 2010-2011,
lo rapòrt annadièr de l’Observatòri nacional de la delinquéncia e de las responsas penalas raportava que quicòm coma 600 000 femnas de 18 a 75 ans èran estadas victimas de violéncias fisicas o sexualas al dintre de lor mainatge. E foguèron 200 000 femnas a patir violéncias sexualas fòra lor fogal.

Malurosament aquela chifra es fòrça en-dejós de la realitat. Lo ministèri dels Drets de las femnas estima que sonque una femna batuda de dètz pòrta lo planh. La meteissa proporcion se retròba demest las femnas violadas. Las chifras son doncas pas de bon espleitar. Las violéncias sexualas tocarián entre 20 e 30 % de las personas, segon los païses. En França, lo nombre de femnas victimas es estimat a 16 %, mas es probablament fòrça mai naut.

La situacion contrària als topics

Los viòls arriban mai sovent abans la majoritat : 59 % de las victimas an mens de 18 ans. D’unas associacions feministas considèran lo viòl coma una violéncia dels òmes sus las femnas. D’efièit, segon l’enquèsta ENVEFF de 2000, 96 % dels autors son d’òmes e 91 % de las victimas son de femnas.

òm imagina sovent qu’aquela mena de violéncia es perpetrada per un sorn desconegut armat, dins una carrièra desèrta. Mas en fait, 74 % de las victimas coneisson lors agressors e, dins 25 % dels cases, es de la familha. L’acte se debana al domicili de l’un o de l’autre dins mai de 67 % dels cases. E quasiment la mitat dels viòls son comeses sens violéncias fisicas.

Aquel lòc comun es benlèu a l’origina de la dificultat per d’unas victimas de se reconéisser coma talas. Mas pauc a pauc, las causas avançan. L’enquèsta ENVEFF de 2000 anonciava 0,3 % de viòls cada an. Per l’enquèsta INSEE de 2005-2006, aquela chifra èra passada a 0,7. Aquela evolucion de las declaracions d’agressions mòstra l’amplificacion del reget d’aquela forma de violéncia e lo refús de sa banalizacion. Atal, las jovas generacions arriban melhor a parlar de lors agressions (71 % de las 18-24 ans n’an ja parlat a qualqu’un) que las ancianas (sonque 33 % de las 60-69 ans).

La situacion evoluís, doncas. Las violéncias faitas a las femnas son de mai en mai reconegudas coma de delictes. Mas son encara malurosament tròp nombrosas e pas pro reprimidas. La jornada de la femna, lo 8 de març venent, serà benlèu l’escasença de cercar de solucions a aquel vertadièr problèma societal.

Utilizan lor còs per defendre lors drets

FEMEN es un movement d’activistas feministas qu’a fait fòrça parlar d’el aquestes darrièrs meses. La particularitat de sas militantas es de far d’accions pendent las qualas tot lo naut de lor còs es nus e ornat d’eslogans. Vòlon defendre « amb lors popas » l’egalitat sociala e l’egalitat dels sèxes dins lo monde. Utilizan per aquò far la provocacion, las accions visualas e lo « sextremisme », o « terrorisme pacific ».

Lo movement es nascut en Ucraïna en 2008 mercés a Anna Hustol, que pensava que lo país mancava de militantas per defendre lo dret de las femnas. An lèu decidit de manifestar amb la peitrina nusa per simbolizar la condicion de las ucraïnianas : pauras, vulnerablas, sonque proprietàrias del lor còs.

Lo grop compta ara 300 sòcis. A dobèrt una seccion en França en agost de 2012 e una en Alemanha en genièr passat. Es conegut d’un biais internacional e òbra per la promocion de la democracia, de la libertat de la premsa, dels drets de las femnas e de la proteccion de l’environament. Luta contra la corrupcion, la prostitucion, lo torisme sexual, las agéncias matrimonialas internacionalas, lo sexisme, la violéncia conjugala, lo racisme, la pauretat e las religions, mai que mai lo cristianisme. D’efièit, considèra que la Glèisa espandís de valors misoginas.

Accions contra lo papa

Recentament, las FEMEN faguèron fòrça parlar d’elas a l’escasença dels debats sul maridatge per totes. En genièr passat, quatre militantas se desvestiguèron plaça Sant Pèire al Vatican pendent l’Angèlus del Papa. Portavan sul còs d’eslogans que disían « Teja-te » o « In gay we trust » (cresèm en los gays). Anèron tanben « festejar » la demission del Papa, que consideravan coma omofòbe, al dintre de Nòstra Dòna de París. Las militantas son estadas atacadas en justícia per de grafinhadas sus las campanas, per temptativa de murtre d’un garda de securitat e « prejudici al celibat en se desvestissent fàcia als prèires ».

I a pas besonh de precisar que FEMEN es un movement fòrça controversiat. « Aquel biais de desfilar popas nusas es fòrça mai trucant que las practicas que las manifestantas son censadas denónciar », çò ditz la sociològa ucraïniana Tetyana Bureychak. D’unes pensan que lo movement es nosible per l’imatge de las femnas e confòrta los topics sexistas. Dison que mostrar de femnas nusas dins la premsa correspond als luòcs comuns patriarcals.

Mas d’autres considèran FEMEN coma la quatrena vaga feminista. Per eles, permet de faire conéisser melhor las reivindicacions dels movements mai tradicionals. Las sòcias se defendan elas en disent que lo feminisme del sègle XXI passa per la reapropriacion del còs de las femnas per elas-meteissas e que las feministas tradicionalas son pas pus entendudas.

Lo tractat de l’Elysée a 50 ans

Ongan se festeja lo 50en aniversari de la signatura del tractat de l'Elysée. Aqueste, signat per Charles de Gaulle e Konrad Adenauer, aviá per tòca lo renfortiment de la cooperacion entre França e Alemanha. 2013 es estada declarada annada franco-alemanda, e d'unas manifestacions son previstas suls dos territòris a l'entorn d'aquela tematica. Mas las associacions de defensa de l'alsacian son deçaupudas.

Per elas, lor parçan es lo jonhent entre los dos Estats, e volián que las festivitats sián l'escasença de metre en valor lor lenga regionala. Malurosament, es estada doblidada dins aquel aniversari.

Petita istòria del tractat de l'Elysée

Signat après la segonda guèrra mondiala, lo tractat de l’Elysée reconcilièt los « enemics ereditaris » qu’èran França e Alemanha. Marquèt la fin d’una temporada que causèt la mòrt de milions de soldats franceses e alemands. L’idèa èra de metre en plaça una cooperacion mai prigonda entre los dos Estats dins de domenis coma las relacions internacionalas, la defensa o l’educacion. Los caps d’Estat esperavan atal escafar la rivalitat qu’aviá opausat las doas nacions pendent la guèrra de 1870, la primièra guèrra mondiala e la segonda guèrra mondiala.

Son Charles de Gaulle, alara President de la Republica francesa, e lo cancelièr alemand Konrad Adenauer que o signèron lo 22 de genièr de 1963 al palais de l’Elysée. Cal saupre que los dos òmes entretenián una relacion d’amistat que foguèt lo motor de la cooperacion bilaterala. Volián que lor relacion servisca de modèl als ciutadans de lors païses. La joventut, mai que mai, èra ciblada, amb l’accent mes sus l’aprendissatge de las lengas, l’equivaléncia dels diplòmas e la fondacion de l’Ofici franco-alemand per la joventut.

Multiplicar los escambis

« Los dos govèrns reconeisson l’importància essenciala qu’a per la cooperacion franco-alemanda la coneissença dins cadun dels dos païses de la lenga de l’autra », çò es escrit dins lo tractat de l’Elysée. Los signataris an per tòca d’aumentar lo nombre d’escolans qu’aprenon la lenga alemanda en França e francesa en Alemanha e de multiplicar los escambis entre jovents dels dos païses mercés a la mesa en plaça d’un organisme adaptat.

Al nivèl dels afars estrangièrs, la tòca èra pels dos païses de far front comun. « Los dos Govèrns se consultaràn, abans tota decision, sus totas las questions importantas de politica estrangièra, e primièr sus las questions d’interès comun, dins la mira de parvenir, tant coma es possible, a una posicion analòga », çò ditz lo tractat de l’Elysée. Lo tèxte prevei tanben una coordinacion al nivèl de l’ajuda als païses en via de desvolopament e un desvolopament de la cooperacion al nivèl de las politicas agricòla, energetica, industriala... Per çò qu’es de la defensa, las estrategias e tacticas devon convergir, los escambis de personal entre las armadas se multiplicar, e lo tractat prevei de metre en plaça un trabalh en comun al nivèl de l’armament.

Per seguir aquelas politicas comunas, lo tractat bota en plaça d’unes rencontres entre sòcis dels dos govèrns. Los caps d’Estat se devon recampar « cada còp que serà necessari e, en principi, almens dos còps l’an ». Los Ministres dels afars estrangièrs se veiràn eles almens cada tres meses. Los nauts foncionaris de lors ministèris se devon eles veire un còp per mes a Bonn o París. Los ministres de las armadas e de la defensa se rencontran cada tres meses, los caps d’Estatmajor cada dos meses e lo naut comissari a la joventut e als espòrts francés serà en reünion amb son collèga lo ministre federal de la familha e de la joventut alemand un còp cada dos meses. A mai, una comission interministeriala serà encargada especialament de seguir los problèmas de la cooperacion. Comprendrà un representant de totas las administracions interessadas.

Un tractat mai que mai simbolic

Mas aquel tractat foguèt sustot simbolic e sa portada politica foguèt limitada. D’efièit, aquel document demòra vag e fa sovent allusion a de mesuras de prene ulteriorament : « la collaboracion, ja establida dins lo domeni de l’informacion, serà perseguida e desvolopada », « estudiaràn la possibilitat d’entreprene de realizacions en comun », « estudiaràn en comun los mejans de renforçar lor cooperacion dins d’autres sectors importants de la politica economica », « metràn a l’estudi de condicions dins las qualas una collaboracion franco-alemanda poirà èstre establida dins lo domeni de la defensa civila »...

De Gaulle e Adenauer volián bastir amb aquel tractat un axe Berlin-París relativament autonòm dins un monde marcat per la guèrra freda. Mas un preambul foguèt ajustat al tractat, qu’afirmava lo ligam indefectible entre la Republica federala alemanda e l’Aliança atlantica (la futura OTAN). E fin finala, Euròpa se bastiguèt sus d’autras basas.

Se lo tractat de l’Elysée a pas agut las consequéncias politicas esperadas per sos dos principals signataris, foguèt pr’aquò una capitada al nivèl cultural. Lo rapròchament entre las joventuts dels dos païses a permés de téisser ligams entre los ciutadans. Aquò desemboquèt sus nombroses escambis internacionals e bessonatges entre escòlas, vilas o regions dels dos costats de la frontièra. D’estructuras coma la cadena de television Arte, l’universitat franco-alemanda o lo programa Erasmus son de consequéncias mai o mens dirèctas d’aquel document.

En 2012, 25 000 personas en França e en Alemanha foguèron interrogadas sul tèma « Alemanha, França e vos ». Çò que ne sortiriá, es qu’Alemanha sembla atractiva pels franceses. Son 44 % a pensar qu’Alemanha es un modèl, 60 % a i plan voler trabalhar e 77 % als quals agradariá d’i passar las vacanças. Mas la recipròca es pas forçadament veraia. França es un modèle sonque per 22 % dels alemands, e sonque un tèrç d’entre eles serián prèstes a i venir trabalhar. Pr’aquò, lo país demòra atractiu : 94 % dels alemands serián prèstes a i venir en vacanças.

Per festejar l’annada franco-alemanda, los dos païses faràn estampar una pèça commemorativa especiala. Serà la primièra pèça commemorativa comuna a dos païses de l’Union europèa. Aquela pèça de dos euros aficharà un retrait del cancelièr Adenauer e del general De Gaulle. Serà mesa en circulacion al moment de l’aniversari de la signatura del tractat de l’Elysée. La Poste, ela, a emés lo 2 de genièr un sagèl sul 50en aniversari del tractat.

Uèi, son 2 200 vilas e regions alemandas e francesas que son bessonadas. Los escambis estudiants son tanben plan desvolopats : son mai de 6 000 estudiants franceses en Alemanha e mai de 8 000 jovents alemands a estudiar en França. L’alemand es la tresena lenga viva ensenhada en França, es apresa per 15,3 % dels escolans. En Alemanha, un escolan de cinc apren lo francés, çò que ne fa la segonda lenga viva ensenhada dins lo país. 100 filmes franceses son jogats cada setmana dins los cinèmas alemands, las entrepresas francesas representan 250 000 emplecs en Alemanha, e las entrepresas alemandas an 350 000 emplecs en França. Enfin, l’Alemanha es lo primièr partenari comercial de França, e recipròcament.

L’alsacian doblidat per las festivitats

La commemoracion de la signatura del tracrat de l’Elysée se farà pendent tota l’annada de 2013, batejada annada franco-alemanda. Las manifestacions se perseguiràn fins al mes d’abrial. Eveniments son organizats sus tot lo territòri franco-alemand. En Alsàcia e en Mosela, al ras de la frontièra, solide que d’unas fèstas son previstas. D’unes aurián poscut pensar qu’aquelas festivitats serián l’escasença de metre en valor l’alsacian. Aurián pogut soslinhar lo fait que dins aqueles parçans, se parla francés e alemand. Mas aquela lenga regionala sembla pas èstre presa en compte dins las manifestacions de commemoracion.

Las associacions an escrit a François Hollande per rapelar qu’Alsàcia e Mosela son tanben de territòris de lenga alemanda. Vòlon profitar de l’escasença per obténer una melhora reconeissença de l’alsacian.

Jean-Marie Woehrling, president de Cultura e bilinguisme d’Alsàcia e de Mosela, respond a las questions de La Setmana :

Los squats, luòcs de solidaritat

L’ocupacion illegala de locals pòt èstre tanben un biais de valorizar lo viure-ensemble. « Aviam totes enveja de la meteissa causa al meteis moment : fargar un luòc ont se poder rencontrar », çò conta Flo. Son de monde venguts d’orizonts diferents que se son installats dins lo « Nid béarnais » de Juranson, ancian espital pels enfants de la Croix Rouge. Dempuèi dos meses, tornan metre en estat los bastiments pilhats e bastisson amassa una comunautat basada sus la solidaritat.

« Sèm de monde en cèrca d’alternativa », çò conta Biquet. « Mostram cossí, se nos i botam a mantuns, podèm far tornar viure un endret a l’abandon ». Dins aquel « squat » se retròban trabalhadors precaris, monde eissits del mitan associatiu, artistas en manca de locals, « esquataires de longa data », coma o explica Flo.

Aquí, cadun met la man a la pasta

An trobat amassa una solucion per se lotjar, mas pas sonque. « La causa que nos recampa es que nos retrobam pas dins la societat tala coma es, avèm pas de tribuna per nos exprimir », çò ditz Flo. An doncas bastit amassa un vertadièr luòc d’escambis.

D’efièit, los « squats » son pas sonque una solucion d’albergament per las personas en dificultat. Sovent s’i crèan de comunautats basadas sus la solidaritat e lo partatge de sabers. « Aquí n’i a un que s’i coneis en mecanica, un autre qu’es grafista, un musician... », çò conta Biquet. E cadun esita pas a ensenhar als autres çò que sap far. « O fasèm ja entre nosautres, mas çò que volriam, es d’escambiar tanben amb monde venguts de l’exterior, qu’an de sabers de portar e que coneisson pas forçadament aquel movement dels squats », çò explica Flo. Lança doncas una crida a las iniciativas, a « totes los que vòlon participar, qu’an d’idèas e que las vòlon metre en plaça ».

Los estatjants del « Nis » serián mai que mai interessats per de corses d’occitan. « Se qualqu’un los vòl plan balhar, la demanda i es », çò afortís Biquet. « La cultura nòstra es inscrita dins lo luòc. I a tota una memòria qu’es estada doblidada, e lo monde la vòlon tornar trobar ». Se la lenga es ja plan presenta al « Nis biarnés » – se pòt quasiment parlar de senhaletica bilingua – es pas la sola que s’i pòt ausir. De portugueses passèron pel squat après sa creacion, i demòran ara de poloneses. « La vida en comunautat es fòrça enriquisenta », çò ditz Flo.

Recuperacion

Al « Nis Biarnés », coma o an rebatejat, la recuperacion e lo trabalh en comun son la règla. Totes se son meses al trabalh per remetre en estat los locals qu’èran estat pilhats. An remplaçat las vitras copadas amb de material recuperat. An trobat de matalasses mercés a d’amics d’un squat de Bordèu. S’i fa la cosina amb d’aliments de recuperacion. « Los grands magasins trissan tot, puèi botan lors degalhs darrièr de grasilhas amb de cameràs », çò explica Biquet. « Mas i a sovent fòrça causas de recuperar en cò dels petits comerçants. Cada jorn, i a de detzenats de quilòs que son escampats, que partisson a las escobilhas... », çò conta.

Son ara plan installats, e an decidit de far conéisser melhor lor biais de viure. Per aquò far, organizavan lo 15 de decembre una serada festiva dins lor nis. Se dobriguèt per una video-projeccion comentada per un jove pastre sus son viatge en Papoa. Seguiguèt un « repais de recup’ » e un concèrt de dos grops basques e un sansonhaire.

Mas es pas solide que lo « Nis biarnés » poirà contunhar sas activitats. D’efièit la direccion del « Nid Béarnais » vòl expulsar los esquataires per vendre los locals. A demandat al tribunal una expulsion immediata e mila euros d’indemnizacion pels degalhs qu’an patit los bastiments. Aquela demanda a fòrça trucat los jovents del Nis, de la part d’una organizacion que presica de valors de solidaritat. « D’un costat distribuisson de plumetas als sens-abrics, e de l’autre nos vòlon botar defòra al mitan de l’ivèrn », çò denóncia Flo.

Mas son los azards de la vida en squat, e son acostumats a la risca d’expulsion. Pr’aquò, Flo garda esper e contunha de bastir projèctes pel Nis. « Sèm a la debuta del luòc, çò ditz, sèm a nos metre en plaça e a soscar a çò que podèm far per la seguida. Mas i a ja de polidas causas que s’i passan ». Calrà veire, pr’aquò, se los esquataires pòiràn demorar dins aqueles locals, almens fins a la prima.

Aqueles editors que coneisson pas briga la crisi...

O sabèm, es la crisi. Lo sector del libre escapa pas a las consequéncias de la baissa del nivèl de vida. I a tanben Internet, la television, las aplicacions pels telefonets e los e-books... Lo monde de l’edicion s’es degut adaptar a totes aqueles cambiaments per i subreviure. Quicòm qu’an plan capitat d’unes editors occitans, qu’an adaptat lor foncionament per contunhar de far legir la lenga.

Es lo cas per exemple de Letras d’òc, qu’a cambiat fa pauc sa politica editoriala. Se contunha de « publicar de literatura occitana, sens desbrembar las deu passat dab los classics o causas ineditas, e sustot la literatura occitana de uei », coma o explica son director Joan Eygun, « pauc a pauc qu’[arriban] a publicar d’autas causas com contes, que pòden estar literaris o pas, devinalhas, arreproèrs, causas etnograficas... ». Per exemple, es a trabalhar a un libre de fotografias comentadas per Teresa Pambrun en occitan, francés e castelhan.

Diversificar e revirar

Per Letras d’òc, variar l’ofèrta es fòrça important. « Que cau poder aver ua diversitat de produccion », çò afortís Joan Eygun. Es tanben lo vejaire de Clàudia Labandés de Per Noste. « Que cau sortir drin la palha deus esclòps de la lenga. Que cau har véger que la nosta cultura qu’ei ua vertadèra cultura e que la nosta lenga ei ua vertadèra lenga », çò explica. Per çò far, l’ostal d’edicion bearnés publica romans policièrs, romans d’aventuras e sustot reviradas. Per exemple, a sortit recentament una version occitana del roman « De las soritz e deus òmis » de John Steinbeck, o encara « Igièna de l’assassin » d’Amélie Nothomb, sens doblidar los dos primièrs tòmes de « Harry Potter », lo best-seller de J. K. Rowling.

Es d’alhors amb aqueste que tot a començat. Una novèla còla es arribada fa pauc a Per Noste. L’editor aviá ja ensajat d’obténer los drets per revirar los romans del petit masc, e aviá pas capitat. Mas Emmanuel Destandau, novèl arribat e especialista de la comunicacion, a tornat ensajar. E a mai se « a combatut », coma o conta Clàudia Labandés, a mai s’es pas estat aisit, a capitat e la revirada es sortida. « Qu’avem començat per Harry Potter après qu’avem avut hami d’auta causa », çò explica sa collèga.

Ara Per Noste fonciona en partenariat amb la Calandreta de Pau per sas publicacions « entaus mainats ». L’escòla causís de libres en fonccion de las listas balhadas per l’Educacion nacionala. Per Noste demanda los drets e revira. Es pas quicòm d’aisit, e un dels benevòles de l’associacion es especificament encargat de las negociacions. Puèi cal pagar los drets, que pòdon èstre cars. Enfin, cal far lo trabalh de revirada. Pagar los drets d’autor e lo traductor comença de chifrar. Per Noste a resolgut lo problèma en revirant el-meteis los tèxtes. « Urosament sinon n’i arribarem pas », çò comenta Clàudia Labandés.

Manca d’autors e de traductors

Las edicions Letras d’òc publican elas tanben reviradas de pròsa literària. An per exemple sortit ongan « Una cadena de voses » d’André Brink. Son ara a preparar una version occitana de « Lo temps que fai » d’Armand Robin, que la revirada n’es fisada a Jan dau Melhau. Mas per l’editor, es pas tant aisit que per son collèga. « çò que me pausa drin problèma, n’ei pas la volontat mes la reita de traductors », çò explica Joan Eygun. « N’avem pas los mejans financèrs tà poder pagar un traductor com un traductor qui revira ua òbra literària en francés, en anglés o en castelhan. Que podem pagar un drinòt, mes non pas hèra. Qu’ei un problèma tà interessar monde tà har aqueth tribalh », çò regreta. Per el, cal « har vàder navèths traductors ».

Per Per Noste, lo problèma es puslèu del costat de la manca d’autors. « I a pas gran causa coma autors en occitan gascon », çò ditz Clàudia Labandés. Mas garda l’espèr. « I a los joens qu’arriban de las Calandretas, lo collègi que va formar monde... », çò explica. Pensa que la literatura occitana es pel moment al cròs d’una ondada, mas que tornarà montar dins qualques annadas, quand los novèls locutors seràn pro formats. « Las arreviradas que’ns an permetut de passar aquera tempora drin maishanta », çò conclutz. Pr’aquò, capitan totjorn de publicar òbras originalas. Son per exemple a preparar l’edicion d’un libre de Joan-Miquel Dordes.

Joan Eygun, el, a pas lo meteis vejaire sus la manca d’autors. « Que n’i a enqüera », çò afortís. « E que pensi adara, dab la disparicion quasi de quauques editors, que n’i a qui van aver quauquas dificultats a estar publicats ». Pensa doncas aver pas de problèmas a trobar d’òbras d’editar. « Après qu’ei vertat que cau totun aver ua lenga de pro bona qualitat, çò tempèra. E aquò que s’apren en escríver, en léger los autes ».

Pensar als publics joves

E per legir, cal començar jove. Es en tot cas çò que pensa Per Noste, que desvolopa totjorn mai sa colleccion pels enfants. « Los joens que’us cau interessar », çò ditz Clàudia Labandés. Pr’aquò es pas totjorn aisit. « Suus albums entaus joens que i a los drets, que son libes dab colors e que son doncas hèra mei cars », çò explica. Ganhan pas fòrça amb aqueles albums, mas lor assegura las vendas. En causissent d’espandir lor ofèrta a destinacion dels publics joves, Per Noste s’es dobèrt de pòrtas. « Dinc adara que i avèva hèra de clients particulars, e adara que son las escòlas que crompan », çò conta. « E que crompan a còps de dètz, vint libes... ».

A mai, satisfa una demanda. « Qu’èm contents permor que vegem que lo monde o son, que los ensenhaires que ns'arremercian, que los joens que vienen de mei en mei », çò ditz Clàudia Labandés. Segon ela, i a fòrça jovents que s’interèssan a la cultura occitana. « Que hèm drin coma los saumons, que tornam taus arradics », çò comenta en risent. Per ela, es pas solament l’edicion mas « la lenga e la cultura en generau qu’an pres ua virada ».

Tocar lectors novèls

Quicòm que contradirà pas Joan Eygun, qu’es persuadit que « cau aver tanben ua politica d’auhèrta tà poder tocar navèths legidors ». Letras d’òc ensaja, pauc a pauc, de publicar autors novèls. « Que cau poder aver navèras produccions qui son en ligam dab la societat de uei e de doman », çò explica. E dins aquò, las reviradas an un grand ròtle de jogar. D’efièit Joan Eygun crei qu’es una necessitat pels autors occitans de poder cavar novèlas idèas e novèls punts de vista.

« D’idèas ditas dins d’autas lengas que pòden enriquesir, de vertat, la nosta literatura », çò explica. « La literatura occitana qu’ei interessanta dens la sia istòria, totun, mes que cau obrir las causas e ensajar de respirar drin aulhors ». « Solide que i a de grans autors occitans, mes ne podem pas demorar sonque en laudar los autors deu passat », çò afortís. Per el, la diversitat es la clau. Pas forçadament al dintre dels ostals d’edicion, pòt èstre tanben entre « d’unes editors dab publics e genres diferents ».

E fin finala, sembla de plan marchar. A l'ora de la crisi, aqueles dos editors an plan pres l'ondada. « Que vegem que la chifra d'ahar e's mantién », çò ditz Clàudia Labandés. « Doncas dab la situacion actuau, amuisha qu'ei quauquarren que marcha ».

Revirar, es tota una istòria

L’occitan manca de traductors. Mas revirar una òbra literària es pas quicòm d’aisit. Cal plan mestrejar la lenga, mas tanben se poder apropriar l’estile de qualqu’un mai per lo tornar dins sa lenga pròpria. Es un trabalh especific. Karine Bordenave s’i es ensajada e a fargat la version occitana de « Harry Potter e la peira filosofau ».

Karine Bordenave conta son experiéncia :

Tot çò que sap la man

« Sovent, que i a d’un costat lo manuau e de l’aute l’intellectuau. E que volèn, per aqueth espectacle, valorar los mestièrs manuaus en tot díser que lo manuau que pensa totun », çò explica Matiu Dufau. Cada an, lo Conselh generau deus Pirenèus Atlantics qu’organiza ua virada peus mainats de Calandreta e escòlas bilinguas deu departament.

Augan, qu’ei l’espectacle « çò que sap la man » que serà jogat a mei de 1000 escolans. Lo musician Michel Queuille, lo contaire Matiu Dufau e la videasta Carolina Dufau que l’an apitat amassa.

Michel Queuille e Matiu Dufau que contan la creacion de l'espectacle :

Entrevista Ràdio País

« L’idea qu’èra de mesclar imatge, son, conte, e au nivèu musicau de mesclar lo jazz, dab lo piano e l’acordeon cromatic, e los instruments tradicionaus, tamborin de còrdas e flabutas », çò ditz Carolina Dufau. Qu’an atau hargat ua creacion suu tèma de l’artisanat. Qu’ei Michel Queuille, vadut dens ua familha d’artisans, que n’a avut l’idèa. Que volèva avalorar lo tribalh de las mans. « La nocion d’artisanat que s’ei lèu trobada en ligam dab la cultura, la cultura de la lenga », çò conta. Qu’a doncas sonat Matiu Dufau tà apitar un tèxte sus aqueth subjècte.

Un collectatge filmat

Qu’ei l’istòria de dus mainats qui’s passejan dab ua cavala e un carreton. E dens lo lor parçan, que descobreishen d’unes mestièrs : un hau, un espardalhaire, un dalhaire, un costurèr... Mes ne son pas los purmèrs a har aqueles encontres. Caroline Dufau, dab sa camera, que’us a precedits. Qu’èra encargada de la partida projeccion de l’espectacle. Qu’ei anada encontrar lo darrèr espardalhaire artisanau, un dalhaire famós, un deus haus que tribalhan enqüèra a la man...

Carolina Dufau qu'explica lo son tribalh :

Ua mena de collectatge, dens lo quau a encontrat hèra bona volontat. « Totas aqueras personas, qu’an un mestièr que va mai o mensh desaparéisher, que vòlen transméter, çò explica, e sustot quan sabon qu’ei taus mainats ». Qu’a encontrat personas apassionadas e apassionantas, hèra volontàrias tà amuishar lo « saber de las lors mans ».

Puish qu’a filmat camins, païsatges, « entà hicar drin d’ambient, entà amuishar la passejada deus petits, mes tostemps en deishar córrer l’imaginacion ». Que ns’explica qu’un còp totes los imatges dins la boita, qu’a calut « har drin de cosina tà hicar los imatges sus la musica, o la musica suus imatges ». E la resulta qu’ei ua capitada. L’imatge que completa la musica, la musica qu’illustra l’imatge. E lo conte que hè ressonar la lenga dens l’aurelha deus petitons. Qu’an atengut l’objectiu fixat peu Conselh generau e peu CAPÒC (Centre d’Animacion Pedagogica en Occitan) qu’organizan la virada.

Aprendissatges

Sergi Mauhorat qu'explica lo perqué de la virada :

Segon Sèrgi Mauhorat, animator au CAPÒC, l’idèa qu’èra de har un espectacle « au servici deus aprendissatges ». Aprendissatges lingüistics, solide, mas tanben artistics. Los enfants qu’an tribalhat en classa los tèxtes e las cantas de l’espectacle abans de l’anar véder. Que i a enfin l’educacion a un espectacle viu, « saber çò qu’ei d’anar dens ua sala d’espectacle, preparà’u», çò explica Sèrgi Mauhorat.

Un milierat d’escolans de cicle 2 que profieitaràn atal d’aquera virada. « çò que sap la man » que serà jogat dins sheis vilatges dinc au 21 de deceme. Que i averà quasi cada còp duas representacions : ua lo matin, ua lo vrèspe. « Qu’ensajam de trobar salas qui son au mei pròche de las escòlas, pr’amor l’espectacle qu’ei a gratis mes qu’an forçadament lo transpòrt de’s pagar », çò ditz Sèrgi Mauhorat. Que’s ditz hèra satisfait deu tribalh deu tres artistas. « Qu’ei un espectacle vertadèrament beròi e vertadèrament complet », çò comenta. E en efèit dab lo conte, las cantas, la video e las ombras chinesas, lo public n’a pas lo temps de s’anujar pendent l’ora d’espectacle.

I aviá de dinosaures occitans

Fa 70 milions d’annadas, l’Occitània e la Catalonha èran una illa. Se tròban dins aquel parçan d’òsses de dinosaures qu’existissián pas endacòm mai. A aquela epòca, los Pirenèus èran pas encara nascuts e la Nauta valada d’Aude èra una plana. Del Massís central al centre de l’actuala Espanha, lo païsatge èra completament planièr.

I aviá de grands flumes dins la plana audenca, que s’acabavan en deltà a l’emplaçament de l’Arièja, abans de s’escampar dins la mar qu’arribava a l’entorn de Tolosa. De Provença al País Basc, la vida formiguejava en causa del climat tropical de tipe monson. Uèi, aqueles flumes e aquelas planas se son fossilizats jos forma de ròca, aquela ròca qu’aflora ara dins la Nauta valada d’Aude e ont se tròban las rèstas dels dinosaures.

D’unes d’aquelas rèstas apartenon a d’espècias especificas als parçans occitan e catalan. Quatre d’aqueles dinosaures « occitans » son estats descobèrts per la còla de Dinosauria, lo musèu dels dinosaures d'Esperasan.

Lo lausèrt-tarasca

Lo tarascosaurus salluvicus es estat descobèrt en 1989. De fossils èran estats doblidats dins las colleccions de l’universitat de Lion abans que de paleontològs se mainèssen qu’èran d’òsses d’una espècia novèla. Aquel dinosaure es estat descobèrt primièr en Provença, es per aquò que l’an nomenat d’après lo legendari dragon de la valada de Ròse. Mas d’autres òssaments d’aquela espècia son estats descobèrts endacòm mai, coma a Crúzi, dins Erau. Lo lausèrp-tarasca podiá mesurar fins a 10 mètres de long, e èra un carnivòre semblable als tiranosauridats d’America del Nòrd.

Lo dinosaure del vinhal

L’ampelosaurus atacis es estat descobèrt dins las annadas 90 sul jaciment de Bellevue. I an trobat mai d’un milierat d’òssaments qu’apartenián a un trentenat d’individús diferents. L’ampelosaurus atacis èra un erbivòre de dètz a quinze mètres de long que pesava mai de dètz tonas. Aviá de dents fòrça pichonas, e digerissiá las grandas quantitats de fuèlhas que manjava amb de pèiras dins son gresièr.

Lo raubaire de Var

Lo variraptor mechinorum es estat descobèrt dins Var per Patrick e Annie Méchin. Es un cosin del famós velociraptor e coma el, èra un predator redobtable. A mai se mesurava pas mai de dos mètres de long, sas dents dentelhadas e sas arpas talhantas èran d’armas dangeirosas.

La dent canelada

Lo rhabdodon priscus foguèt descobèrt dins las annadas 1840 pel geològ marselhés Philippe Matheron quand trabalhava a cavar un tunèl jol massís de la Nerthe. Aquel dinosaure al bèc cornenc mesurava fins a sèt mètres de long. Un de sos cosins, lo rhabodon septimanicus o dent canelada de Septimania, foguèt descobèrt en 1991 pròche Sanch Inhan, dins Erau.

Lo lausèrt-estruci occitan

Lo struthiosaurus occitanicus èra un pichòt anquilosaure de tres mètres de long cobèrt de placas ossosas de formas variadas. Foguèt descobèrt a costat de Vilavairac, dins Erau, mas demòra fòrça rar dins los jaciments d’Occitània.

Totes aqueles dinosaures son d’espècias especificas a aquela illa ont se trobava Occitània fa 70 milions d’annadas. Son la pròva – pas fòrça viva o cal admetre – que nòstre cosinatge amb los catalans remonta a l’edat segondari.

Esperasan es la capitala occitana de la paleontologia

Dins Aude, lo musèu d’Esperasan e son centre de recèrca estudian los fossils trobats sul jaciment « Bellevue » de Campanha sus Aude desempuèi d’annadas. Èra lo primièr musèu francés entièrament consacrat als dinosaures e a lors contemporanèus.

L’istòria comença a la fin del sègle XIX, amb las primièras descobèrtas d’òsses fossilizats dins la Nauta valada d’Aude. Mas a l’epòca, los dinosaures èran pas « a la mòda », e calguèt esperar 1988 per que lo parçan comencèsse d’interessar los scientifics. Eric Buffetaut e Jean Le Loeuff, dos paleontològs, cercavan un site a escavar en Occitània. S’arrestèron a Esperasan e foguèron interessat pels jaciments que l’institutor del vilatge lor faguèt descobrir.

Faguèron lor primièr sondatge en 1989 e sonque en un detzenat de jorns, escavèron mantuns detzenats d’òssaments d’un dinosaure sauropòde. Dempuèi, d’escavaments son organizats cada annada en julhet e agost sul jaciment de Campanha sus Aude. Lo demai de la region es tanben estat escavat, e tot aquò a permés la descobèrta de milierats de fossils.

La naissença del musèu

Mancava pas pus qu’un musèu per far partejar al monde aquelas descobèrtas. La comuna d’Esperasan, anciana ciutat capelièra, aviá ja un musèu del capèl. Lo conse de l’epòca, Michel Lafitte, decidiguèt d’i ajustar un musèu dels dinosaures, malgrat l’incredulitat generala. Dinosauria dobriguèt en 1992 e foguèt una capitada, amb quicòm coma 60 000 visitaires cada annada.

Desempuèi, lo musèu a evoluit. D’òbras d’espandiment n’an fait, en 2007, lo mai grand musèu francés de paleontologia fòra los de París, amb mai de 3 500 m2. A costat d’aquò, los scientifics an fòrça trabalhat e an descobèrt nombrosas espècias novèlas de dinosaures o autres animals. A mai en 2001, an exumat l’esqueleta d’un grand dinosaure, lo mai complet del país. Se pòt veire dins lo musèu desempuèi 2007. A mai, a l’ora d’ara, lo jaciment « Bellevue » es lo jaç exagonal de dinosaures mai grand. Esperasan merita doncas plan lo títol de capitala occitana de la paleontologia.

Jean Le Loeuff, conservator del musèu, explica a La Setmana
lo trabalh que se fa a Dinosauria e Bellevue :

A compausat una simfonia occitana

Dins son CD novèl, « Paratge », Crestian Salès mescla los instruments occitans als d’un orquèstre simfonic de Budapest. Son idèa èra de « racontar l’istòria occitana amb totas sas vibracions, tota son amplor, totas sas emocions ».

Per aquò far, a agut una idèa originala : mesclar los instruments occitans de l’Edat-Mejana als d’un orquèstre simfonic. « Sol un orquèstre simfonic podiá, a mon vejaire, aver la poténcia evocatòria e la dimension emocionala necessàrias per contar d’un biais just l’amplor epica, umana e sensibla de la civilizacion d’òc », çò explica.

A doncas cercat de pel monde l’orquèstre simfonic melhor, lo que transmetriá l’emocion mai granda possibla. Fin finala, a causit lo Budapest Symphony Orchestra, orquèstre nacional ongrés. « Es aquí que i a los melhors musicians d’orquèstre. Es un pòble qu’aima la musica, e la sonoritat dels violons i es meravilhosa », çò ditz Crestian Salès al micrò de Ràdio Occitània. Ongria es una de las raras plaças ont la musica simfonica es en plena activitat a l’ora d’ara.

Un trabalh en mantuns temps

A primièr compausat la musica. La simfonia es compausada de quatre movements, que cada pèça ne repausa sus una succession d’imatges de faits precises de l’istòria occitana que l’artista a volgut metre en valor : cavalièrs, combats, trobadors, païsatges... « En imaginant las scènas de batèstas de las enluminaduras inacabadas, lo buf epic dels tèxtes e l’ultima enveja d’esperar d’un pòble, ai decidit de revirar musicalament aquelas emocions », çò conta.

Crestian Salès es anat a Budapest cinc còps, primièr per preparar, puèi per enregistrar l’album. « Los enregistraments se son faits en un còp, çò conta. Amb de musicians d’un tal nivèl, i a pas besonh de far fòrça repeticions ». L’orquèstre èra dirigit per Peter Pejtsik, un grand nom de la musica simfonica. Mas en mai dels tradicionals violons, trompetas, violoncèls, contrabassas, arpas... i aviá d’instruments occitans coma lo graile, lo shiulet dels Pirenèus, lo tamborn de còrdas, l’organistrum, las vièlas d’arquet, lo rebèc... a mai de votz.

L’alquimia, es a dire la mescla, s’es faita a París. « Aquela partida tecnica, qu’es en realitat una partida musicala, es benlèu estada una de las partidas mai dificilas d’aquel projècte », çò conta Crestian Salès. D’efièit, a calgut mesclar quicòm coma uèitanta pistas. « La dificultat es pas d’aver un bon son, i a de recèptas per aquò. Non, la dificultar es de conservar e transmetre l’emocion », çò explica. Per el, es estat « un challenge vertadièr ».

Un album que sembla plan partit

La resulta obtenguda es armoniosa, poetica, originala... una capitada doncas per Crestian Salès que s’èra lançat aqueste còp una escomesa de las grandas. « Mon trabalh èra de donar un èime, una sonoritat, una identitat a aquel album », çò ditz. E, vertat, l’identitat occitana de las musicas s’ausís dins cada pista, mesclada als ressons de musica classica. Per Crestian Salès, « es pas de musica classica, es puslèu de musica classica amb de musica d’ara, es fòrça melodic, es lo país occitan que canta ».

L’avenidor d’aquel album sembla positiu. « Los professionals de la musica me donan de bonas indicacions per sa venda, tant per l’album digital coma per l’album fisic », çò conta Crestian Salès. A tanben per projècte de montar un espectacle a partir d’aquel CD. Seriá dificile per l’orquèstre simfonic de Budapest de venir far de representacions en cò nòstre. Mas Crestian Salès a ja pres de contactes, e seriá possible que tre l’an que ven, comence una virada amb un autre orquèstre.

Pel moment, « Paratge » se pòt ja crompar un pauc de’n pertot. Aquel títol semblava una evidéncia per l’artista. Lo paratge, per el, es « aquela egalitat de còr entre los individús, qualas que sián lors originas, e aquela rara dobertura d’esperit plena de generositat », es « la valor fondamentala dins la civilizacion occitana ». Es tanben quicòm que fa que « cadun pòt escambiar sas idèas, son saber-far ». Un mot, doncas, qu’illustra plan lo trabalh qu’es estat fait per realizar aquel album : recampar musicians de doas culturas d’Euròpa amb lors instruments, per mesclar dos estiles de musica que, pròva n’es faita, se maridan amb una qualitat rara.

Inf. www.ocmusic.org

Escotar sus deezer

Partejatz sa vida amb ela

« Ma vida amb ieu » es un blòg occitan totjorn viu après sèt ans. Fa qualques annadas, los blògs espeliguèron sus la tela. Se vesiá de tot : d’unes fòrça interessants, d’autres un pauc mens, d’unes que prepausavan de reflexions filosoficas vertadièras, d’autres qu’èran una mena de jornal intim public d’adolescents...

Ara, son fòrça mens nombroses. La màger part an pas subreviscut a l’arribada dels malhums socials. Mas ne demòran qualques uns que son totjorn en plaça e totjorn vius. Lo blòg de Mèla es d’aqueles.

De tematicas eclecticas

Lo blòg « Ma vida amb ieu » es nascut en 2005. Es un dels blògs en lenga nòstra mai agradius e eclectics. Mèla i conta tot, « de conariás mai que mai », çò ditz. « I conti una partida de ma vida, disi ben una partida, que de còps lo monde pensan qu’es la vertat vertadièra ». Mas la vida de Mèla tala coma es contada es pas jamai anutjosa. D’una fòto presa a la rasa de la rota fa una reflexion filosofica sul temps que passa. De la prediccion d’una amiga masca, fa un vertadièr fulheton a suspens. Amb una granhòta trobada dins son frigò lança un debat enrabiat.

Mas Mèla parla pas sonque d’ela. « Mon blòg es un pauc lo rebat de çò que m’interessa », çò ditz. E sos centres d’interèsses son multiples. Mèla nos fa partejar sas lecturas en francés, occitan e catalan. Apren d’unas lengas, e nos fa part de sas batèstas contra los pronoms portugueses o « los vèrbs qu’emmèrdan » en catalan... Se passeja fòrça tanben, e los lectors an totjorn dret a las fotografias mai polidas de sas excursions. « Ma vida amb ieu », doncas, fa plan rire, mas pòt cultivar lo monde tanben. « Conti çò que fau, çò que pensi, çò que vesi », çò ditz simplament Mèla.

Un blòg fòrça viu

Mèla parla de son blòg :

Quand li avèm demandat se per ela, un blòg podiá èstre una òbra d’art, a ritz e a respondut : « es una forma d’expression e de creacion coma una autra. Après, ieu, ai pas de pretencions artisticas o literàrias, fau aquò pel plaser ». Pr’aquò, « Ma vida amb ieu » mòstra plan que s’es plan utilizat, se la leugieretat, l’umor e l’intellectual son plan mesclats, un blòg pòt èstre una òbra artistica tant coma un libre.

Lo grand avantatge del blòg es son interactivitat. Un blòg viu es un blòg comentat. E lo de Mèla o es. I a los acostumats, que comentan quasiment cada « post », i a los de passatge que respondon a un subjècte que los interèssa. En sèt ans, sos 1800 articles an recebut quicòm coma 4 000 comentaris. A l’òra d’ara, un seissantenat de personas venon cada jorn sul blòg. « N’i a que coneissi, d’amics, de collègas, çò conta. I a de monde que son venguts d’amics après èstre estats lectors del blòg. Mas i a tot plen de monde que coneissi pas, e tant melhor ».

La concurréncia dels malhums socials

Mas desempuèi qualques annadas, la mòda dels blògs es passada per èstre remplaçada per la dels malhums socials. Lo blòg de Mèla, coma los de nombroses autres, a vist lo nombre de sas visitas demesir. Pr’aquò, per ela, son doas causas plan diferentas a l’òra d’ara. « Lo blòg, me sembla, es quicòm que marcha sus una autra velocitat, amb causas un pauc mai longas, çò explica. Es una causa qu’es mai sul long tèrme, que pòs anar consultar los archius, causas escritas fa un an, dos ans, cinc ans... Suls malhums socials es la causa immediata. Ja per consultar quicòm escrit la setmana passada es quasiment impossible ».

Mas Mèla contunha encara e totjorn son blòg e, après sèt ans, se pòt felicitar. Sos lectors son tant afogats de « Ma vida amb ieu » que d’unes li an prepausat de ne far un libre per lo portar pertot amb eles. « Mas vòli pas, perqué lo blòg es un supòrt a despart, çò respond. L’interès de çò que i a dessús es justament d’èstre sul blòg. Quand vesi los blògs que son passats al libre, sovent, lo blòg èra genial e lo libre èra bòf . Pensi pas que lo passatge al libre seriá una causa bona ». Per lo descobrir, doncas, i a pas d’autra solucion que de l’anar legir sus la tela.

Inf. : http://melanizetofre.blogspot.fr